Özbekçede Cümle Bağlayıcıları

Abstract

Cümleleri farklı şekillerde ve çeşitli anlam ilgileri kurarak birbirine bağlayan dilbilgisel unsurlara cümle bağlayıcıları denir. Cümle bağlayıcıları ek, enklitik ya da kelime şeklinde bulunabilir. Bağımsız cümleleri farklı şekillerde birbirine bağlayarak yeni ve yapısal açıdan daha karmaşık cümle şekilleri oluşturan cümle bağlayıcıları, hem cümle hem de metin kuruluşunda önemli işlevler üstlenir. Bu sebeple cümle bağlayıcılarının sözlüksel ve söz dizimsel açıdan detaylı şekilde incelenmesi dilin yapısının çözümlenmesi açısından önemlidir. Bu tez çalışmasının amacı Özbekçedeki bağımsız cümle bağlayıcılarını tespit ederek bunların hem cümle hem de metin oluşturmadaki rolünü yapısal ve işlevsel özellikleri açısından incelemektir. İnceleme materyalini araştırmanın ilk aşamasında belirlenen ve Özbek edebi dilini temsil eden sekiz roman oluşturmaktadır. Öncelikle bu sekiz roman taranarak Özbekçedeki cümle bağlayıcıları tespit edilmiştir. Daha sonra tespit edilen bağlayıcılar yapı, köken, kullanım ve işlevleri açısından incelenmiştir. Çalışma dört bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde konu, amaç, yöntem, kapsam ve sınırlılıklar ve literatür özetiyle ilgili açıklamalara yer verilmiştir. Birinci bölümde konuyla ilgili temel kavramlar ele alınmıştır. İkinci bölüm, Özbekçedeki bağımsız cümle bağlayıcılarının incelendiği ana bölümdür. Burada bağlayıcılar “sıralayıcı cümle bağlayıcıları” ve “ilişkilendirici cümle bağlayıcıları” şeklinde iki grupta ele alınmıştır. Sonuç bölümü ise araştırma sürecinde toplanan verilerin değerlendirilmesinden elde edilen çıktıları kapsamaktadır. Tezin çıktılarının gramer çalışmaları ya da metindilbilimi incelemeleri gibi çeşitli araştırma alanları için toplu ve detaylı veri sunması, Türk ve Özbek dilbilimine katkıda bulunması umulmaktadır.