Basit öğe kaydını göster

dc.contributor.advisorGÜLLÜ, GÜLEN
dc.contributor.authorTOSUN, ELİF
dc.date.accessioned2018-01-03T07:27:54Z
dc.date.available2018-01-03T07:27:54Z
dc.date.issued2017-12
dc.date.submitted2017-11-20
dc.identifier.urihttp://hdl.handle.net/11655/4137
dc.description.abstractThe increase in the use of fossil resources, urbanization and large proportion of the population live in cities and also topographical and meteorological conditions of the cities according to the incorrect positioning are causing increasing changes in the composition of the atmosphere. WHO defines air pollution as a change in the natural properties of the atmosphere by any physical, chemical or biological agent and is described as an important determinant of health. Large number of reactions and metabolic events occurs in the body because of these reactions in order to use oxygen the person also inhales other gases in the air. According to WHO limits, 9/10 in the world are exposed to high levels of pollutants with concentrations above the levels considered harmful to health. The adverse effects of the air pollution have wide range of effects. Many countries around the world, people living in urban areas are particularly affected by the problems same as in our country. It is understood that about 60 million people are inevitably exposed to air pollution when considering the urban population which reaches to 73.9% according to TURKSTAT 2016 data. Air quality data is monitored to prevent, reduce the harmful effects of air pollution on the environment and human health. National and international legislation focus on minimize the negative impact of air pollution. In our country, air quality data is monitoring with network in an efficient manner by establishing 8 Clean Air Centers. Considering the increasing number of stations in the scope of the study, the data of 210 air quality monitoring stations were taken as basis. The data sets were grouped by parameters and included in the study with a 75% occupancy rate. Air quality was assessed according to the HKDY, EU and WHO limits, and the changes observed over time and the differences between regions were examined to determine the regions where the air quality had the highest effect on health. Air quality monitoring data can be used to estimate past and present air pollution-induced exposures of the target population living near the monitoring site. iv AirQ+ is a software tool developed by WHO, aims to assess health impacts of long or short exposure to air pollution in the environment by addressing air pollutant parameters. In this study, possible health effects that may occur in the polluted regions in the parameter basis based on the obtained data are tried to be revealed with AirQ+, one of the internationally accepted software tools. It is expected that the incidence of chronic bronchitis in the current situation will be reduced 60.5% with adaptation to the EU limits for Mus station and 28.2% for Turkey. The number of infant mortality after the newborn period and the frequency of recurrent bronchitis in children among are long-term health effects that will decrease 31.9% and 29.9%, as an short term effect asthmatic symptoms of children will be decrease 32,5%, if it comply with the WHO limits, it will decrease to ratio of four times the existing attributable rate.tr_TR
dc.description.tableofcontentsİÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET ........................................................................................................................................... i ABSTRACT .............................................................................................................................. iii TEŞEKKÜR ............................................................................................................................... v İÇİNDEKİLER .......................................................................................................................... vi ÇİZELGELER ......................................................................................................................... viii ŞEKİLLER ................................................................................................................................. x GRAFİKLER ............................................................................................................................ xi SİMGELER VE KISALTMALAR ........................................................................................... xi 1.GİRİŞ ...................................................................................................................................... 1 2.GENEL BİLGİLER ................................................................................................................. 5 2.1. Atmosferin Yapısı ve Hava Kirleticileri .......................................................................... 5 2.2. Hava Kirletici Parametreler ve Özellikleri ...................................................................... 8 2.2.1 Partikül Madde (PM) ..................................................................................................... 8 2.2.2. Kükürt Dioksit (SO2) .................................................................................................... 8 2.2.3.Azot oksitler (NOX), Azot dioksit(NO2), Azot monoksit(NO) ...................................... 9 2.2.4. Karbonmonoksit (CO) .................................................................................................. 9 2.2.5. Ozon (O3) .................................................................................................................... 10 2.3 Hava Kirletici Parametreler ve Etkileri .......................................................................... 10 2.3.1 İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri ...................................................................................... 11 2.3.2. Ekosistem Üzerine Etkileri ......................................................................................... 14 2.3.3. İklim Değişikliği Üzerine Etkileri .............................................................................. 15 2.3.4. Kültürel Miras ve Yapılar Üzerine Etkileri ................................................................ 15 2.3.5. Ekonomik Etkiler ........................................................................................................ 15 2.4. Dünya da Hava kalitesi takibi ........................................................................................ 17 2.5 Türkiye de hava kalitesinin takibi .................................................................................. 25 2.6 Hava Kalitesi Verileri ile Hava Kirliliğinin Sağlık Etkilerinin Değerlendirmesi .......... 33 3. MATERYAL METOD ........................................................................................................ 34 3.1 Hava Kalitesi Verilerinin İzlenmesi ............................................................................... 34 3.1.1 Hava kalitesi izleme ..................................................................................................... 34 3.1.2 Hava kalitesi izlemede veri kalitesi ............................................................................. 35 3.2. Hava kalitesi verilerinin değerlendirme kriterleri ......................................................... 36 vii 3.2.1 Verilerin temini ve veri setlerinin oluşturulması ......................................................... 36 3.2.2 Veri kalitesi ve veri setlerinin doluluk oranlarının belirlenmesi ................................. 36 3.2.3 Yüksek konsantrasyon seviyelerinin değerlendirilmesi .............................................. 37 3.2.4 Avrupa Hava Kalitesi veritabanı (Airbase) ve ilgili mevzuat kapsamında hava kalitesinin değerlendirilmesi ................................................................................................. 39 3.3. Hava kalitesi verilerinin değerlendirilmesi .................................................................... 39 3.3.1.Tek yönlü varyans analizi (ANOVA) ile hava kirleticilerinin zamansal değişimlerinin tespit edilmesi ....................................................................................................................... 41 3.4. Hava kalitesi verilerinin sağlık verilerine dönüştürülmesi ve hava kirliliğinin sağlık etkilerinin belirlenmesi ......................................................................................................... 42 4.SONUÇLAR VE DEĞERLENDİRME ................................................................................ 46 4.1 Temiz Hava Merkezleri çerçevesinde hava kalitesi verilerinin değerlendirilmesi ......... 46 4.1.1 Adana Temiz Hava Merkezi’ne ait hava kalitesi verilerinin değerlendirilmesi .......... 46 4.1.2 Ankara Temiz Hava Merkezi’ne ait hava kalitesi verilerinin değerlendirilmesi ......... 59 4.1.3 Diyarbakır Temiz Hava Merkezi’ne ait hava kalitesi verilerinin değerlendirilmesi ... 71 4.1.5 İzmir Temiz Hava Merkezi’ne ait hava kalitesi verilerinin değerlendirilmesi ............ 91 4.1.7 Marmara Temiz Hava Merkezi’ne ait hava kalitesi verilerinin değerlendirilmesi .... 108 4.1.8 Samsun Temiz Hava Merkezi’ne ait hava kalitesi verilerinin değerlendirilmesi ...... 124 4.2 Türkiye’nin hava kalitesi verilerinin değerlendirilmesi ............................................... 138 4.3 Temiz Hava Merkezleri çerçevesinde ölçüm yapılan istasyon bazında hava kalitesinin sağlık verileri üzerindeki etkisinin değerlendirilmesi ........................................................ 151 4.3.1 PM parametresi bazında hava kalitesinin sağlık verileri üzerindeki etkisinin değerlendirilmesi ................................................................................................................ 153 5. GENEL SONUÇLAR VE ÖNERİLER ............................................................................. 160 KAYNAKLAR ................................................................................................................... 166 EKLER ............................................................................................................................... 170 ÖZGEÇMİŞ ........................................................................................................................ 238tr_TR
dc.language.isoturtr_TR
dc.publisherFen Bilimleri Enstitüsütr_TR
dc.rightsinfo:eu-repo/semantics/openAccesstr_TR
dc.subjectDış ortam hava kalitesitr_TR
dc.subjectHava kirliliğitr_TR
dc.subjectSağlık etkileritr_TR
dc.subjectHava kirliği maruziyetitr_TR
dc.subjectAirQ+tr_TR
dc.titleTÜRKİYE’NİN 2009-2016 YILLARI ARASINDAKİ HAVA KALİTESİ VERİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİtr_TR
dc.typeinfo:eu-repo/semantics/masterThesistr_TR
dc.description.ozetFosil kaynaklarının kullanımındaki artış, şehirleşmeyle nüfusun büyük bir oranının şehirlerde yaşamaya başlaması, topografik ve meteorolojik koşullara göre şehirlerin yanlış konumlandırılması atmosfer kompozisyonunda gittikçe artan değişikliklere neden olmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü hava kirliliğini, herhangi bir fiziksel, kimyasal veya biyolojik ajan tarafından atmosferin doğal özelliklerinin değişmesi olarak tanımlamakta olup hava kirliliğini sağlığın önemli bir belirleyicisi olarak nitelendirilmektedir. İnsan, vücudunda gerçekleşen çok sayıda reaksiyon ve metabolik olayda oksijeni kullanmak için beraberinde havada bulunan diğer gazları da soluyarak bünyesine dahil etmektedir. DSÖ limitlerine göre dünya genelinde her 10 kişiden 9’u sağlık açısından zararlı kabul edilen seviyelerin çok üstünde konsantrasyonlara sahip kirleticilere uzun süre ve yüksek düzeylerde maruz kalmakta, solunum sisteminin olumsuz şekilde etkilenmesinden yaşam kalitesini ciddi oranda etkilenmesine ve ortalama yaşam süresini azalmasına kadar geniş yelpazede etkilerle karşı karşıya kalmaktadır. Dünyanın birçok ülkesinde olduğu gibi hava kirliliğinden özellikle kentlerde yaşayan insanlar daha çok etkilenmekte, Türkiye İstatistik Kurumu 2016 yılı verilerine göre %73,9’a ulaşan kentsel nüfus dikkate alındığında yaklaşık 60 milyon insanın hava kirliliğine kaçınılmaz bir şekilde maruz kaldığı anlaşılmaktadır. Hava kirliliğinin çevre ve insan sağlığı üzerindeki zararlı etkilerini önlemek veya azaltmak için hava kalitesi verileri izlenmektedir. Ulusal ve uluslararası mevzuatın odak noktasını hava kirliliğinden oluşan olumsuz etkinin en aza indirilmesi ve hava kirliliğinin halk sağlığını tehdit etmeyecek seviyelerde tutulması oluşturmaktadır. Ülkemizde hava kalitesi izleme ağı ile Marmara, Samsun, Erzurum, İzmir, Adana, Konya, Ankara, Diyarbakır olmak üzere 8 adet Temiz Hava Merkezi oluşturularak hava kalitesi verilerinin etkin ve verimli bir şekilde izlenmektedir. ii Çalışma kapsamında gün geçtikçe artan istasyon sayısı göz önünde bulundurularak 2009-2016 ülke genelinde kurulu bulunan 210 hava kalitesi izleme istasyonuna ait veriler baz alınmıştır. Veri setleri parametre bazında gruplandırılarak %75 doluluk oranı üzerinde olan veriler çalışmaya dahil edilmiştir. HKDY, AB ve DSÖ limitleri kapsamında hava kalitesi değerlendirilerek zaman içindeki gözlenen değişim ve bölgeler arası farklılıklar incelenerek hava kalitesinin sağlık üzerine etkisinin en yüksek olduğu bölgeler tespit edilmiştir. Hava kalitesi izleme verileri, izleme bölgesinin yakınında yaşayan hedef populasyonun geçmiş ve mevcut hava kirliliği kaynaklı maruziyetlerinin tahmininde kullanılabilmektedir. AirQ+, hava kirletici parametreleri ele alarak, ortamdaki hava kirliliğine uzun veya kısa süreli maruz kalmanın sağlık etkilerini değerlendirmeyi amaçlayan DSÖ tarafından geliştirilmiş bir yazılım aracıdır. 2009-2016 yıllarına ait Türkiye geneli hava kalitesinin değerlendirildiği çalışma ile elde edilen verilere istinaden parametre bazında kirliliğin en yüksek olduğu bölgelerde oluşması muhtemel sağlık etkileri, uluslararası kabul görmüş yazılım araçlarından biri olan AirQ+ ile ortaya konulmaya çalışılmıştır. Kirliliğin yüksek olduğu bölgeler arasında konsantrasyon, insidans vb. farklılıklar söz konusu olmakla birlikte uzun dönem sağlık etkileri arasında yer alan yetişkinlerde kronik bronşit sıklığının mevcut durumda %71,7 olan atfedilebilir oranın Muş istasyonu için AB limitlerine uyum halinde %60,5 azalması beklenirken bu oranın mevcut durumda Türkiye geneli için %39,4 olan atfedilebilir oranın iken AB limitlerine uyum halinde %28,2 oranında azalacağı öngörülmektedir. Uzun dönem sağlık etkileri arasında yer alan yenidoğan dönem sonrası bebek ölüm sayısının ve çocuklarda bronşitin tekrarlama sıklığının Türkiye geneli için AB limitlerine uyum halinde %31,9 ve %29,9, kısa dönem sağlık etkilerinden olan astımlı çocuklarda semptomların görülme sıklığının %32,5 oranında azalması beklenirken, DSÖ limitlerine uyum halinde mevcut atfedilebilir oranın dörtte bir oranına kadar düşmesi beklenmektedir.tr_TR
dc.contributor.departmentÇevre Mühendisliğitr_TR
dc.contributor.authorID10172051tr_TR


Bu öğenin dosyaları:

Bu öğe aşağıdaki koleksiyon(lar)da görünmektedir.

Basit öğe kaydını göster