dc.contributor.advisor | Yılmaz, Emine | |
dc.contributor.author | Dursun, Sıdıka | |
dc.date.accessioned | 2017-07-31T06:55:46Z | |
dc.date.available | 2017-07-31T06:55:46Z | |
dc.date.issued | 2017-07-21 | |
dc.date.submitted | 2017-07-22 | |
dc.identifier.citation | DURSUN, Sıdıka, Türkçede Ettirgen Yapılar, Doktora Tezi, Ankara, 2017. | tr_TR |
dc.identifier.uri | http://hdl.handle.net/11655/3790 | |
dc.description.abstract | In this thesis, causativity is considered as a semantic category that includes the voice but not limited to the voice. Since causativity is a cause-and-effect relation, it is sometimes found that causality expressions are interpreted as causative, and the differences between these two concepts are addressed. Since our discussion of causality is based on philosophical arguments, we have developed a multi-faceted view, beginning with philosophy, including pragmatics, semantics, morphology, syntax, phonology and examined the interactions of eternity in all these fields.
In this study, which treated causatives with a functional approach, unlike the formalist approaches, both form-to-function and function-to-form analysis has been applied. With this method, we found out that causative forms are not always used for the same function, and that the causative function is not always expressed in the same form.
In this thesis, it is proved that the causativity is not just a suffixation or transitivisation process. In our study, the parameters of formal and functional typology are given separately. Causatives, according to formal typology; classified as syntactic, morphologic and lexical causative types, according to functional typology, semantic parameters and productivity.
In this thesis, causative morphemes are classified according to their semantic characteristics and their productivity, and for the first time a classification which is not limited to the phonological criteria has been made.
Through this classification some suggestions have been provided on which criteria should be used for causative verbs.
As required also by the Transformational Generative Grammar Theory, no corpus has been used in this study. Instead, the Google search engine, which provides the nonce formations, has been used to observe how the causativity is formed according to context and to determine the tendency of Modern Turkish. Thus, we encountered uses that are not included in the grammar books. These uses have shown that the -DXr morpheme refers to indirect causative and can alternate with other forms when necessary.
In this thesis, the notion of voice was approached as a form of expression, reflecting the perspective of the speaker and the processes of causativisation were examined accordingly. The mistakes in the analysis of the causativisation process are determined and it has been emphasized what kind of methods should be used based on the rules of the process. | tr_TR |
dc.description.tableofcontents | İÇİNDEKİLER
KABUL VE ONAY…………………………………………………………… i
BİLDİRİM…………………………………………………………………….. ii
YAYIMLAMA VE FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI BEYANI……………….... iii
ETİK BEYAN………………………………………………………………… iv
TEŞEKKÜR………………………………………………………………….. v
ÖZET…………………………………………………………………………. vii
ABSTRACT…………………………………………………………………... ix
İÇİNDEKİLER………………………………………………………………… xi
KISALTMALAR……………………………………………………………..... xvi
GİRİŞ………………………………………………………………………….. 1
1. BÖLÜM: TEMEL KAVRAM VE KURAMLAR…………………………… 6
1.1. ÜRETİCİ DÖNÜŞÜMSEL DİLBİLGİSİ………………………………… 6
1.1.1. Yönetim ve Bağlama Kuramı………………………………………… 7
1.2. İŞLEVSEL DİLBİLGİSİ…………………………………………………... 8
2. BÖLÜM: DİLBİLİMSEL TİPOLOJİ VE ETTİRGENLİK…………………. 11
2.1. DİL EVRENSELLİKLERİ VE ETTİRGENLİK…………………………... 11
2.1.1. Dil Evrensellikleri…………………………………………………………. 11
2.1.2. Tipoloji ve Evrensellikler………………………………………………….. 11
2.1.3. İşlevsel Tipoloji……………………………………………………………. 12
2.2. ETTİRGEN YAPILARIN TİPOLOJİSİ…………………………………….. 12
2.3. NEDENSELLİK VE ETTİRGENLİK AYRIMI……………………………. 15
2.3.1. Nedensellik Kuramları…………………………………………………….. 18
2.3.1.1. Bağımlılık Temelli Kuramlar…………………………………………. 19
2.3.1.2. Üretim Temelli Kuramlar……………………………………………... 20
2.4. ETTİRGEN / BAŞLAMALI EYLEM ÇİFTLERİ………………………….. 20
3. BÖLÜM: TÜRKÇEDE ETTİRGEN YAPILAR İLE İLGİLİ ÇALIŞMALAR 37
3.1. TÜRKOLOJİDE ETTİRGENLİK…………………………………………... 37
3.1.1. Terim Sözlüklerindeki Ettirgen Tanımları……………………………… 37
3.1.1.1. Ettirgen Çatı Tanımları………………………………………………... 37
3.1.1.2. Ettirgen Eylem Tanımları……………………………………………... 38
3.1.2. Dilbilgisi Kitaplarında Ettirgenlik……………………………………… 39
3.2. EŞZAMANLI YAKLAŞIMLAR…………………………………………… 41
3.2.1. Lisansüstü Tezlerinde Ettirgenlik……………………………………... 41
3.2.2. Bağımsız Çalışmalarda Ettirgenlik………………………………….. 42
3.3. ARTZAMANLI YAKLAŞIMLAR………………………………………… 48
3.3.1. Türkiye’de Yapılan Lisansüstü Tezleri……………………………… 48
3.3.2. Türkiye Dışında Yapılan Lisansüstü Tezleri……………………….. 48
3.3.3. Bağımsız Çalışmalar………………………………………………… 49
3.4. TÜRKÇEDE ETTİRGEN YAPILAR…………………………………... 50
3.4.1. Ettirgenlik Parametreleri…………………………………………...... 50
3.4.1.1. Biçimsel Parametreler…………………………………………...... 55
3.4.1.1.1. Biçimbilimsel Ettirgenlik…………………………………………. 55
3.4.1.1.1.1. Ettirgen Biçimbirimleri……………………………………........ 55
3.4.1.1.1.2. Artzamanlı Yaklaşım………………………………………...... 64
3.4.1.1.2. Sözdizimsel Ettirgenlik…………………………………………… 65
3.4.1.1.2.1. sağlamak…………………………………………………........... 67
3.4.1.1.2.2. neden olmak / sebep olmak / yol açmak…………………....... 68
3.4.1.1.2.3. zorunda bırakmak / mecbur bırakmak……………………....... 70
3.4.1.1.2.4. Ettirgenlik Haricinde Yorumlanabilen Yüklemler……….......... 70
3.4.1.1.3. Sözlüksel Ettirgenlik……………………………………………….. 72
3.4.1.1.3.1 Ayrı Biçimlenenler………………………………………….......... 73
3.4.1.1.3.2. Atomik Eylemler…………………………………………............ 74
3.4.1.3.3.3. Durum Değişimine Yol Açan Kök Eylemler……………........... 76
3.4.1.1.3.4. Artzamanlı Yaklaşım………………………………………......... 77
3.4.1.2. Üretkenlik Ölçütü……………………………………………………... 79
3.4.1.2.1. Üretkenlik Nedir?........................................................................ 79
3.4.1.2.1.1 Üretkenlik ve Sıklık………………………………………............ 80
3.4.1.2.2. Türkçede Ettirgen Yapıların Üretkenlik Dereceleri……………… 82
3.4.1.2.3. Ettirgen Biçimbirimlerinin Üretkenlik Dereceleri……………….... 84
3.4.1.3. Anlambilimsel Ölçütler……………………………………………….. 86
3.4.1.3.1. Dolaylılık…………………………………………………………...... 90
3.4.1.3.1.1. Buyurma………………………………………………….............. 92
3.4.1.3.1.2. Sağlama……………………………………………………........... 92
3.4.1.3.1.3. İzin Verme…………………………………………………............ 93
3.4.1.3.1.4. Zorlama / Zorunda Bırakma……………………………….......... 94
3.4.1.3.1.5. Neden Olma………………………………………………............. 94
3.4.1.3.1.6. Hizmet Alma………………………………………………............. 95
3.4.1.3.2. Doğrudanlık………………………………………………………...... 95
3.4.1.3.2.1. Yardım Etme………………………………………………............ 96
3.4.1.3.2.2. Eşlik Etme…………………………………………………............ 96
3.4.1.3.2.3. Fiziksel Müdahalede Bulunma…………………………….......... 96
3.4.1.3.2.4. İhmal / Engel Olamama……………………………………........... 97
3.5. ÜRETİCİ DÖNÜŞÜMSEL DİLBİLGİSİ VE TÜRKÇEDE ETTİRGENLİK 97
3.5.1. Basit mi, Birleşik mi?............................................................................ 97
3.4.1.1. Eylem Yükselmesi…………………………………………………….... 99
3.6. ÜRETİCİ ANLAMBİLİM VE TÜRKÇEDE ETTİRGENLİK…………........ 101
3.7. KILINIŞ………………………………………………………………………. 103
3.7.1. Ettirgenlik – Kılınış İlişkisi………………………………………………... 104
3.8. GÖRÜNÜŞ / SÖZLÜKSEL GÖRÜNÜŞ…………………………………… 106
3.9. GEÇİŞLİLİK / GEÇİŞSİZLİK……………………………………………... 107
4. BÖLÜM: ETTİRGEN YAPILARIN ALANLARARASI İLİŞKİLERİ……….. 111
4.1. SESBİLİM VE BİÇİMBİLİM ETKİLEŞİMİ……………………………...... 111
4.2. BİÇİMBİLİM VE ANLAMBİLİM ETKİLEŞİMİ………………………........ 112
4.2.1. Ettirgen Biçimbirimlerinin Eklenme Sürecini Etkileyen Anlambilimsel Kısıtlamalar……………………………………………………………………... 112
4.2.2. Türetim / Çekim………………………………………………………….. 116
4.2.3. Ettirgen / Oldurgan……………………………………………………….. 120
4.2.4. Ettirgen Biçimbiriminin Pekiştirme İşlevi………………………………... 126
4.2.5. Olumsuz Ettirgen…………………………………………………………. 131
4.3. SÖZLÜKBİLİM VE ETTİRGENLİK……………………………………... 132
4.3.1. Sözlükselleşme…………………………………………………………… 132
4.3.2. Sözlükbirim Olarak Ettirgen Çatılı Eylemler……………………………..133
4.4. BİÇİMSEL SÖZDİZİM AÇISINDAN ETTİRGENLİK………………….. 135
4.4.1. Üye Yapısı………………………………………………………………... 135
4.4.2. Rol Yapısı………………………………………………………………… 140
5. BÖLÜM: ÇATI……………………………………………………………………146
5.1. ÇATI KAVRAMI VE ÇATI DEĞİŞTİRİMİ……………………………… 149
5.2. ÇATI BİRLEŞMELERİ VE SINIRLILIKLAR…………………………… 149
5.2.1. Ettirgen Biçimbirimlerinin Diğer Çatı Biçimbirimleriyle Kullanılması ve Sınırlılıklar………………………………………………………………………. 149
5.2.1.1. Ettirgen +(Ettirgen) + Edilgen……………………………………….. 149
5.2.1.2. Ettirgen + Dönüşlü…………………………………………………… 149
5.2.1.3. Ettirgen + İşteş……………………………………………………….. 150
5.2.1.4. Edilgen + Ettirgen……………………………………………………. 151
5.2.1.5. Dönüşlü + Ettirgen…………………………………………………….....152
5.2.1.6. İşteş + Ettirgen……………………………………………………….......154
5.2.1.7. İşteş + Ettirgen + Edilgen……………………………………………......154
SONUÇ VE ÖNERİLER…………………………………………………………...156
TERİM LİSTESİ…………………………………………………………………….167
TÜRKÇE - İNGİLİZCE TERİM LİSTESİ…………………………………….......167
İNGİLİZCE - TÜRKÇE TERİM LİSTESİ…………………………………….......174
KAYNAKLAR……………………………………………………………………….181
EK 1. ORİJİNALLİK RAPORU…………………………………………………...193
EK 2. ETİK KURUL İZİN MUAFİYETİ FORMU……………………………….. 194 | tr_TR |
dc.language.iso | tur | tr_TR |
dc.publisher | Sosyal Bilimler Enstitüsü | tr_TR |
dc.rights | info:eu-repo/semantics/openAccess | tr_TR |
dc.subject | Causative | tr_TR |
dc.subject | Turkish Causative | |
dc.subject | ,Ettirgen | |
dc.subject | Nedensellik | |
dc.subject | Ettirgenlik ekleri | |
dc.subject | Sözlüksel Ettirgenlik | |
dc.subject | Sözdizimsel Ettirgenlik | |
dc.subject | Çatı | |
dc.subject | İşlevsel Tipoloji | |
dc.title | Türkçede Ettirgen Yapılar | tr_TR |
dc.type | info:eu-repo/semantics/doctoralThesis | tr_TR |
dc.description.ozet | Bu tezde ettirgenlik, çatıyı da kapsayan ancak çatıyla sınırlı olmayan anlambilimsel bir kategori olarak ele alınmıştır. Ettirgenliğin bir neden-sonuç ilişkisi olması nedeniyle, kimi zaman nedensellik ifadelerinin ettirgen olarak yorumlandığı tespit edilmiş ve bu iki kavram arasındaki farklara değinilmiştir. Nedensellik tartışmalarının temelleri felsefe tartışmalarına dayandığı için çalışmamızda, felsefeden başlayarak edimbilim, anlambilim, biçimbilim, sözdizimi, sesbilim gibi alanları da kapsayan çok yönlü bir bakış açısı geliştirilmiş, ettirgenliğin tüm bu alanlardaki etkileşimleri incelenmiştir.
Ettirgenliği işlevsel bir yaklaşımla ele alan bu çalışmada yalnızca biçime odaklanan yaklaşımlardan farklı olarak, işlevden biçime, biçimden işleve uzanan bir inceleme yöntemi uygulanmıştır. Bu yöntemle ettirgen biçimlerin her zaman aynı işlev için kullanılmadığı, ettirgenlik işlevinin de her zaman aynı biçimlerle ifade edilmediği gerçeğine ulaşılmıştır.
Bu tezde ettirgenliğin, yalnızca bir eklenme ya da geçişlilik arttırma süreci olmadığı kanıtlanmıştır. Çalışmamızda biçimsel ve işlevsel tipolojinin ettirgenlik parametrelerine ayrı ayrı yer verilmiştir. Ettirgenlik, biçimsel tipolojiye göre; sözdizimsel, biçimbilimsel ve sözlüksel ettirgenlik olarak sınıflandırılmış; işlevsel tipolojiye göre de anlambilimsel ölçütler ve üretkenlik ölçütüne göre değerlendirilmiştir.
Tezde ettirgen biçimbirimleri de anlambilimsel özelliklerine göre ve üretkenliklerine göre değerlendirilerek, ilk kez sesbilimsel ölçütlerle sınırlı kalmayan bir sınıflandırma yapılmıştır.
Bu sınıflandırma sayesinde, ettirgen eylemlerin sözlükte hangi ölçütlere göre yer alması gerektiğine dair öneriler sunulmuştur.
Üretici Dönüşümsel Dilbilgisi kuramının da gerektirdiği gibi, bu çalışmada derlem kullanılmamıştır. Bunun yerine, ettirgenliğin bağlama göre nasıl biçimlendiği gözlemleyebilmek ve Çağdaş Türkiye Türkçesinin eğilimlerini belirleyebilmek için, anlıkoluşumları sunan Google arama motorundan yararlanılmıştır. Böylece, dilbilgisi kitaplarında yer almayan kullanımlarla karşılaşılmıştır. Bu kullanımlar, -DXr biçimbiriminin dolaylı ettirgenlik bildirdiğini ve gerektiğinde diğer biçimlerle nöbetleşebileceğini göstermiştir.
Bu tezde çatı kavramına, konuşucunun bakış açısını yansıtan bir ifade biçimi olarak yaklaşılmış, çatı değiştirimi süreçleri de buna göre değerlendirilmiştir. Ettirgenleşme süreçlerini inceleyen çalışmalardaki çözümleme hatalarına yer verilmiş, sürecin kurallarına göre inceleme yönteminin nasıl olması gerektiği üzerinde durulmuştur. | tr_TR |
dc.contributor.department | Türk Dili ve Edebiyatı | tr_TR |
dc.contributor.authorID | 10157246 | tr_TR |