Özet
This thesis aims to investigate the facilitating and complicating effects of culture in translation between Azerbaijani in Iran and Turkish. Since related languages share a common history and culture within certain borders, the loss of information in translation can be kept to a minimum. Language contact, migrations, social and political events, etc. in the historical process cause related languages to harbor different languages and subcultures. In translation, the source text may be misinterpreted at the point where the culture differs. In this thesis, the examples selected in the cultural context and the problems arising from cultural differences were analyzed with the pragmatical approach.
Künye
Adıgozalova, U. (2019). Azerbaycan ve Türkiye Türkçesi arasında aktarma sorunları -beş katlı evin altıncı katı- [Yüksek lisans tezi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi].
Aixelá, J. F. (1996). Culture-specific items in translation. In R. Alvarez & M. C. Á. Vidal (Eds.), Translation, power, subversion (pp. 52-78). Multilingual Matters.
Akalın, R. (2006). Çeviribilimin disiplinlerarası arası araştırma yelpazesinde kültürbilimsel yükümlülükler [Yüksek lisans tezi, Mersin Üniversitesi].
Akarsu, B. (1998). Dil-kültür bağlantısı. İnkılap.
Aksan, D. (2017). Dil, şu büyülü düzen. Bilgi.
Aksan, D. (2020a). Her yönüyle dil, ana çizgileriyle dilbilim. TDK.
Aksan, D. (2020b). Türkçeye yansıyan Türk kültürü. Bilgi.
Aktulum, K. (2021). Ortak duyuş biçimi olarak atasözlerinin anlambilimi. Millî Folklor, 17(131), 75-86. https://dergipark.org.tr/tr/pub/millifolklor/issue/66180/886876
Altaylı, S. (2005). Azerbaycan Türkçesi deyimler sözlüğü. Prestij Matbaası.
Altaylı, S. (2018a). Azerbaycan Türkçesi sözlüğü (Cilt 1). TDK.
Altaylı, S. (2018b). Azerbaycan Türkçesi sözlüğü (Cilt 2). TDK.
Altınışık, Y. (2010). Kırgız Türkçesinden yapılan edebî çevirilerde kültürel ögelerin aktarımı -Sıngan Kılıç romanı örneğinde– [Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi].
Aslan Demir, S. (2018). Türkçede işitme algı fiilleri ve metaforik anlam genişlemesi. 13. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı (ss. 330-336) içinde.
Austin, J. L. (1962). How to do things with words. Oxford University Pres.
Azeroğlu, N. (2021). İran ve Anadolu sahasında Erselannâmeler. Journal of Turkology, 31(1), 87-121.
https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuturkiyat/issue/61214/795553
Bahadır, Ş. (2008). Çeviriyorum, öyleyse tek kültürün ötesinde, iki kültürün arasında, üçüncü kültürün ortasındayım. M. Rifat (Haz.). Çeviri seçkisi Içeviriyi düşünenler (ss. 218-225) içinde. Sel Yayıncılık. 66
Bakıner Çekin, A., & Çalışkan, H. (2020). Language and culture. Language Teaching and Educational Research, 3(1), 163-175.
https://doi.org/10.35207/later.724966
Bassnett, S. (1998). The translation turn in cultural studies. In Bassnet, S., & Lefeveré, A. (Eds.), Constructing cultures: Essays on literary translation topics in translation (pp. 123-140). Multilingual Matters.
Bassnett, S. (2014a). Translation (1st pub.). Routledge.
Bassnett, S. (2014b). Translation studies (Fourth edt.). Roudledge.
Başar, U. (2020a). Rukiye Kebiri’ye teşvik ödülü. İRAM. https://iramcenter.org/rukiye-kebiriye-tesvik-odulu/
Başar, U. (2020b). Rukiye Kebiri’yle Röportaj. Dergâh, 366, 28-29.
Bates, G. D. (2009). 21. yüzyılda kültürel antropoloji, insanın doğadaki yeri. (S.
Aydın, Çev. Ed.). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Baytok, A. (2003). Kırgızcadan Türkçeye çeviri meseleleri [Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi.
Blum-Kulka, S. (1981). The Study of translation in view of new developments in discourse analysis: The problem of indirect speech acts. Poetics Today, 2(4), 89-95. https://doi.org/10.2307/1772488
Boeschoten, H. (2022). The Turkic speakers of Turkic languages. In L. Johanson & É. Á. Csató (Eds.), The Turkic languages (2th edition). Routledge.
Bourse, M. (2021). Kültürlerarası iletişim, kullanım kılavuzu. (H. Yücel, Çev.). İletişim.
Braçaj, M. (2015). Procedures of translating culture-specific concepts. Mediterranean Journal of Social Sciences, 6(1), 476-480.
Broszinsky-Schwabe, E. (2011). Interkulturelle kommunikation, missverständnisse – verständigung. VS Verlag.
Bruti, S. (2019). Speech acts and translation. In R. Tipton & L. Desilla (Eds.), The routledge handbook of translation and pragmatics (pp. 13-26). Routledge.
Bruti, S. (2020). Pragmatic. In M. Baker & G. Sandanha (Eds.), Routledge encyclopedia of translation studies (pp. 432-437). Routledge.
Bulut, C. (2022). Turkic languages of Iran. In L. Johanson & É. Á. Csató (Eds.), The Turkic languages (2th ed.). (pp. 287-302). Routledge. 67
Demir, N. (1997). Bir Tuva masalının Türkiye Türkçesine aktarılması. E. Gürsoy
Naskali (Yay. Haz.). Sibirya araştırmaları (ss. 379-389) içinde. Simurg Yayıncılık.
Demir, N. (2020). Kültür öğretimi ve amaçları. G. Aydın (Ed.), Yabancı/İkinci dil öğretiminde kültür ve kültürel etkileşim (ss. 51-88) içinde. Pegem Akademi.
Demir, N. (2022). Dil ve kültür. M. Durmuş, H. Göçmenler ve G. Uluğtekin (Ed.),Türk Dili I dil ve kültür (ss. 34-56) içinde. Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
Demir, N. ve Yılmaz, E. (2014). Türk dili el kitabı. Grafiker.
Deutscher, G. (2019). Dilin aynasından (3. basım). Metis.
Doerfer, G. (2008). İran’daki Türk dilleri (S. Tulu, Çev.). Dil Araştırmaları, 3(3), 99-11. https://dergipark.org.tr/tr/pub/dilarastirmalari/issue/4717/6463
Dura, F. (2017). Azerbaycan Türkçesinden Türkiye Türkçesine aktarma sorunları (3. cilt 227-288 s, 4. cilt 5-75 s) [Yüksek lisans tezi, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi].
Eker, S. (2013). Türk-İran dil temasları I: Türk İran dilbilimsel coğrafyasına genel bir bakış. B. Gül (Ed.), Bengü Belak Ahmet Bican Ercilasun armağanı (ss. 491-500) içinde. TKAE.
Ersoy, F. (2007). Çuvaş Türkçesi ve Türkiye Türkçesinde yalancı eş değerler. Türkbilig, (14). 60-68.
Eberhard, D. M., Gary F. S. & Charles, D. F. (Eds.). (2023). Ethnologue: languages of the world. (26th pr.). Dallas, Texas: SIL International.http://www.ethnologue.com.
Even-Zohar, I. (2004). Yazınsal çoğuldizge içinde çeviri yazının durumu. M. Rifat (Haz.). Çeviri seçkisi 2: çeviri(bilim) nedir? Başkasının bakışı (ss. 189-201) içinde. Dünya.
Fernandez Guerra, A. (2012). Translating culture: problems, strategies and practical realities. Art and Subversiyon, 3(1), 1-27.
Fitriana, I. (2013). Translatıon analysis of directive speech acts in eat pray love novel and its translatıon into Indonesian. UNS Journal of Language Studies, 2(2), 13-28. https://jurnal.uns.ac.id/pjl/article/view/33268
Gedik, S. (2019). Türk dünyası atasözlerinde “tuz”. Uluslararası Folklor Akademi Dergisi, 2(1), 69-88.
https://dergipark.org.tr/tr/pub/folklor/issue/44848/514235
Gezer, G. ve Can, M. Z. (2019). Kültürü çevirmek: Kültür aktarımı kapsamında çeviri. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (17), 355-370.
Gumperz, J. J. (1992). Contextualization revisited. In P. Auer & A. Di Luzio (Eds.), The contextualization of language (pp. 39-53). John Benjamins Publishing Company Amsterdam/Philadelphia.
Gutt, E. A. (1998). Pragmatic aspects of translation: Some relevance-theory observations. In L. Hickey (Ed.), The pragmatics of translation (pp. 41-53). Multilingual Matters.
Gutt, E. A. (2010). Translation and relevance, cognition and context. Routledge.Güvenç, B. (2020). İnsan ve kültür. Boyut.
Haviland, W. A. (1975). Cultural antropology (9th Ed.). Brace & Company.Hickey, L. (1998). Perlocutionary equivalence: marking, exegesis and recontextualisation. In L. Hickey (Ed.), The pragmatics of translation (pp.
217-231). Multilingual Matters.
Hofstede, G., Hofstede, G. J., & Minkov, M. (2010). Cultures and organizations, software of the mind. Mc Graw Hill.
House, J. (2006). Text and context in translation. Journal of Pragmatics, 38(3), 338–358. https://doi.org/10.1016/j.pragma.2005.06.021
Jakobson, R. (2012). On linguistic aspects of translation. In L. Venuti (Ed.), The translation studies reader (3th edit.) (pp. 126-131). Routhledge
Jiang, W. (2000). The relationship between culture and language. ELT Journal, 4(54), 328-334.
Johanson, L. (2009). Türk dili haritası üzerine keşifler. (N. Demir ve E. Yılmaz,
Çev.). Grafiker.
Johanson, L. (2011). Iranian elements in Azeri Turkish. Encyclopedia Iranica. https://www.iranicaonline.org/articles/azerbaijan-ix
Johanson, L. (2018). Türkçe dil ilişkilerinde yapısal etkenler. (N. Demir, Çev.). TDK.69
Johanson, L. (2021). Cultures. In Turkic (pp. 143-151). Cambridge University Press.
https://www.cambridge.org/core/books/abs/turkic/cultures/65B17E6E4EDB
C0BB910A8CD1220F6FB6
Johanson, L., & Bulut, C. (Eds.). (2006). Turkic-Iranian contact areas, historical
and linguistic aspects, Turcologica 62. Harrassowitz Verlag.
Kansu Yetkiner, N. (2009). Çeviribilim edimbilim ilişkisi üzerine. İzmir Ekonomi
Üniversitesi Yayınları.
Kaplan, M. (2021). Dil ve kültür (38. baskı). Dergâh.
Karadoğan, A. (2004). Türk lehçeleri arasında aktarma sorunları [Doktora tezi,
Kırıkkale Üniversitesi].
Kayalı, Y., Çoruk, J. G. ve Büyük Güler, S. (2019). Çeviri çalışmaları tarihine giriş.
Y. Kayalı (Ed.). Çeviribilim yazıları (ss. 9-27) içinde. Çizgi Kitabevi.
Kebiri, R. (2012). İçimdeki qız. İntişaratı Yaren.
Kebiri, R. (2016a). Vu vei. Dünya gabar çalıp içinde. Neşri Mugham.
Kebiri, R. (2016b). Quşlar daha qorxmular. İntişaratı Yanar.
Kebiri, R. (2019). Qarqa duzu. Agurada yandırın meni içinde. Neşri Axtar.
Kebiri, R. (2022). İçimdeki kız. (A. Özkan, G. Kılıç ve S. Yazar, Çev.). Büyüyenay.
Kıral, F. (2016). Linguistic data as an indicator of cultural change: The case of
Iran-Turkic. In F. Kıral, B. Pusch, C. Schönig & A. Yumul (Eds.), Cultural
changes in the Turkıc world (pp. 161-169). Orient-Institut Istanbul.
Kitanovska-Kimovska, S., & Neshkovska, S. (2018). Translating culture.
https://www.researchgate.net/publication/329213656_Translating_culture
Klaudy, K., & Károly, K. (2005). Implicitation in translation: empirical evidence for
operational asymmetry in translation. Across Languages and Cultures, 6
(1), 13–28.
Korkmaz, Z. (2013). Türkiye Türkçesinin temeli, Oğuz Türkçesinin gelişimi. TDK.
Kottak, C. P. (2021). Kültürel antropoloji, kültürel çeşitliliği takdir etmek. (A.
Gürsoy Çev. Ed.). Nobel.
Levinson, S. C. (2008). Pragmatics (9th pr.). Cambridge University Press.
Morini, M. (2013). The pragmatic translator. Bloomsbury Publishing.
70
Munday, J., & Pinto, S. R., & Blakesley, J. (Eds.). (2022). Introducing translation
studies, theories and applications (Fifth Edt.). Routledge.
Newmark, P. (1988). A textbook of translation (1st pub.). Prentice Hall.
Newmark, P. (1991). About translation. Multilingual Matters.
Newmark, P. (1998). A textbook of translation. Longman.
Nida, E. A. (1964). Toward a science of translating. E. J. Brill.
Nida, E. A. (2001). Contexts in translating. John Benjamins Publishing Company.
Nida, E. A. (2004). Çeviri süreçleri. M. Rifat (Haz.). Çeviri seçkisi 2: çeviri(bilim)
nedir? Başkasının bakışı (ss. 99-115) içinde. Dünya.
Oğuz, D., & Demirkıvıran, S. (2020). Kulturelle aspekte der pragmatik und ihre
bedeutung im übersetzungsprozess. Diyalog, 8(1), 210-231.
https://doi.org/10.37583/diyalog.759454
Olgun, İ. (1973). Farsça ve Türkçe atasözleri ve deyimler üzerine. Türk Dili
Araştırmaları Yıllığı Belleten, 20, 153-172.
https://dergipark.org.tr/tr/pub/belleten/issue/38410/445385
Özdil, A. (2015). Sapir-Whorf hipotezinde dil ve düşünce ilişkisi [Yüksek lisans
tezi, Kırklareli Üniversitesi].
Papai, V. (2004). Explicitation a universal of translated text? In A. Mauranen & P.
Kujamäki (Eds.), Translation universals do they exist? (pp. 143-164). John
Benjamins B.V.
Ragagnin, E. (2022). Azeri. In L. Johanson & É. Á. Csató (Eds.), The Turkic
languages (2th ed.). (pp. 242-261). Routledge.
Rifat, M. (2008). Yıkmanın ve yeniden yaratmanın üretici sonucu olarak çeviri. R.
Mehmet (Haz.). Çeviri seçkisi I çeviriyi düşünenler (ss. 111-113) içinde. Sel
Yayıncılık.
Sağlam, M. Y. (2001). Atasözleri ve deyimlerde imgelem. Hacettepe Üniversitesi
Edebiyat Fakültesi Dergisi, 18(1), 45-51.
https://dergipark.org.tr/tr/pub/huefd/issue/41189/508409
Saldanha, G. (2008). Explicitation revisited: bringing the reader into the picture.
Trans-Com, 1(1), 20-35. https://d-nb.info/999838504/34
Schäffner, C. (1995). Cultural functions of translation. Multilingual Matters.
71
Schmied, J., & Schäffler, H. (1997). Explicitness as a universal feature of
translation. In M. Ljung (Ed.), Corpus-based studies in English, papers from
the seventeenth international conference on English language research on
computerized corpora (ICAME 17). Stocholm, May 15-19, 1996.
https://silo.tips/download/explicitness-as-a-universal-feature-of-translationi
Searle, J. R. (2000). Söz edimleri. (R. L. Aysever, Çev.). Ayraç.
Sperber, D., & Wilson, D. (1996). Relevence, communication & cognition. (2th
ed.). Blackwell.
Şahin, T. (2016). Azerbaycan Türkçesinden Türkiye Türkçesine aktarma
sorunları -Azerbaycan masalları üzerine bir çalışma- (3.cilt / 132-226.
sayfalar arası) [Yüksek lisans tezi, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi].
Taş, E. (2020). Türk halk kültüründe “baş”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi,
13(29), 87-108. https://doi.org/10.12981/mahder.686557
Thriveni, C. (2002). Cultural elements in translation: The Indian perspective.
Translation Journal, 6(1). http://translationjournal.net/journal/19culture.htm
Tietze, A. (2021). Tarihî ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugati (Cilt 4). E. Yılmaz
ve N. Demir (Ed.). TÜBA.
Uğurlu, M. (1999). Türk lehçelerinin aktarımında valenz sözlüklerinin önemi
[Bildiri]. Uluslararası Sözlükbilim Sempozyumu, Gazimağusa.
Uğurlu, M. (2000). Türk lehçeleri arasında aktarma meseleleri ve ‘Abay yolu’
romanı. Bilig, (15), 59-80.
Uğurlu, M. (2004). Türk lehçeleri arasında kelime eş değerliği. Bilig, 29, 29-40.
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/234572
Uğurlu, Y. G. ve Dolmacı, M. (2020). Metin türleri (2. baskı). E. Ulutaş ve E. Eriş
(Ed.), Çeviribilim üzerine kuramsal çalışmalar (ss. 83-100) içinde. Nobel.
Vardar, B. (1978). Dilbilim açısından çeviri. Çeviri sorunları özel sayısı (ss. 76-
79) içinde. TDK.
Yule, G. (1996). Pragmatics. Oxford University Press.
Yumuşak, S. (2013). Azerbaycan masallarının Türkiye Türkçesine aktarılması ve
aktarma sorunları [Yüksek lisans tezi, Nevşehir Üniversitesi].
72
Yücel, F. (2009). Çevirinin büyüsü ya da çevirinin felsefesi üzerine. Dumlupınar
Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (23).
https://dergipark.org.tr/tr/pub/dpusbe/issue/4765/65483
Yücel, T. (1978). Çeviride anlatı dili. Çeviri sorunları özel sayısı (ss. 76-79) içinde.
TDK.
Zal, Ü., Uçar, F. M. ve Pekacar, Ç. (2010). Türk lehçeleri arasında aktarma
meseleleri ve kültürel ögelerin aktarılması üzerine [Bildiri]. III. Uluslararası
Dünya Dili Türkçe Sempozyumu, İzmir.
İnternet Kaynakları
Azleks. (t.y.). https://www.azleks.az/ adresinden 10 Aralık 2022 tarihinde erişildi.
Setare. (t.y.). Cayike nemek hordi nemekdan meşken.
https://tinyurl.com/497szvyk adresinden 20 Ocak 2023 tarihinde erişildi.
Tebdiz. (t.y.). Türk edebiyatı tarihsel sözlüğü. http://www.tebdiz.com/ 12 Ocak 2023 tarihinde erişildi.
Türk Dil Kurumu Sözlükleri. (t.y.). https://sozluk.gov.tr/
