Uydu Kentlerde Yaşayan Sığınmacıların Sosyo-Ekonomik Profili

Abstract

Dünya genelinde ırkı, dini, milliyeti, belli bir sosyal gruba mensubiyeti veya siyasi düşünceleri nedeniyle zulüm göreceği konusunda haklı bir korku taşıyan ve bu yüzden ülkelerini terk ederek başka ülkelerde uluslararası koruma arayışına giren sığınmacı ve mülteci nüfusun sayısı giderek artmaktadır. Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği’ne göre dünyadaki sığınmacı ve mülteci nüfusun büyüklüğü 20 milyonu aşmış ve tarih boyunca kaydedilen en yüksek düzeye çıkmıştır. Türkiye, savaş, şiddet ve zulüm nedeniyle yaşadıkları ülkeleri terk etmek zorunda kalan ve uluslararası koruma arayan milyonlarca kişiye kucak açarak önemli bir sorumluluk üstlenmiştir. 2015 yılından beri dünyada en çok mülteci ve sığınmacı barındıran ülkeler arasında ilk sırada yer alan Türkiye dünya kamuoyunun takdirini kazanmıştır. Geçici koruma kapsamında Türkiye’de bulunan üç milyonu aşkı Suriyelinin yanısıra dünyadaki mülteci ve sığınmacı nüfusunun yaklaşık yarısını oluşturan Irak, Afganistan, İran ve Somali uyruklu göçmenler yoğun bir şekilde Türkiye’den uluslarası koruma talebinde bulunmaktadır. Özellikle 2005-2016 yılları arasında uluslararası koruma başvurularında çok ciddi bir artış gerçekleşmiştir. 2005 yılında Türkiye’den uluslararası koruma talep eden toplam göçmenler sayısı 2935 iken bu sayı 2016 itibarı ile kümülatif olarak 282.518’e ulaşmıştır. Türkiye’den uluslararası koruma talebinde bulunan başvuru sahiplerinin başvuruları değerlendirilirken uluslararası koruma başvuru sahipleri süreci İçişleri Bakanlığı’nın uygun göreceği bir uydu kentte serbest ikamete tabi olarak takip etmektedirler. Türkiye’deki 81 ilin 62 tanesi uydu kent olarak belirlenmiştir. Uluslararası koruma başvurularındaki artış ve bölge ülkelerindeki savaş, iç çatışma ve siyasi istikrarsızlıkların devam etmesi nedeniyle önümüzdeki süreçte daha da artacak gibi görünmesi nedeniyle T.C. İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Genel Müdürlüğü (GİGM), uydu kentlerde yaşayan uluslararası koruma başvuru ve statü sahibi kişilere ilişkin olarak politika önceliklerini Sunuş Sunuş XIII belirlemek amacıyla, “Uydu Kentlerde Yaşayan Sığınmacıların Sosyo-Ekonomik Profili” başlıklı bir proje geliştirmiş ve projenin yürütülmesinin sorumluluğunu Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü üstlenmiştir. Proje kapsamında üç aşamalı bir çalışma yürütülmüştür. İlk aşamada uluslararası koruma kapsamındaki göçmenlere dair yasal mevzuat incelenmiş, literatür taraması gerçekleştirilmiş ve mevcut veriler analiz edilmiştir. İkinci aşamada Türkiye’de uluslararası koruma alanında aktif olarak faaliyet yürüten kamu kurumlarının yöneticileriyle, uluslararası kuruluşların, sivil toplum kuruluşlarının temsilcileriyle ve konu ile ilgili olarak çalışan akademisyenlerle kapsamlı görüşmeler yapılmıştır. Üçüncü aşamada, hanehalkı ve kişi sorukağıtları aracılığı ile uluslararası koruma kapsamındaki göçmenlerle yüz yüze görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın sorukağıtları Türkçe, Arapça, Farsça ve Somalice olarak hazırlanmış ve görüşmeler anadili Arapça, Farsça veya Peştuca olan görüşmeciler tarafından yapılmıştır. Saha çalışmasında görev alacak personel 22-28 Haziran tarihleri arasında tam gün sınıf içi ve uygulamalı eğitim almışlardır. Saha çalışması, 29 Haziran–12 Temmuz 2015 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Araştırma, 62 uydu kent arasından belli kriterlere göre seçilen 13 ilde gerçekleştirilmiştir (Denizli, İçel, Karaman, Samsun, Van-Ağrı, Adana, Kayseri, Sakarya, Afyonkarahisar, Gaziantep, Isparta, Konya). Saha araştırması neticesinde toplam 934 hanehalkı görüşmesi gerçekleştirilmiş, bu hanelerde yaşayan 4059 hanehalkı üyesine dair bilgi toplanmış ve hanehalkı üyeleri arasından seçilen 18-59 yaşları arasındaki 1550 kişi için ise “Kişi Sorukağıdı” ile oldukça kapsamlı bilgiler toplanmıştır. Projenin gerçekleştirilmesi ve bu kitabın hazırlanması T.C. İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Genel Müdürlüğü’nün sağladığı finansal destek ile mümkün olmuştur. Göç İdaresi Genel Müdürlüğü, finansal destek sağlamakla kalmamış, örneklem seçimine, saha araştırması organizasyonuna ve bu kitabın hazırlanmasının her aşamasına çok değerli katkılar yapmıştır. Bu vesile ile böylesine önemli bir projenin hayata geçmesini sağlayan ve projenin her aşamasında desteklerini esirgemeyen Göç İdaresi Genel Müdürü Atilla Toros’a, Göç Politika ve Projeleri Dairesi başkanı Abdullah AYAZ’a, Proje İzleme Ekibinin tüm üyelerine teşekkürlerimi sunarım. Bu çalışma, üniversite, kamu, uluslararası kuruluşlar ve sivil toplum kuruluşları işbirliğinin güzel bir örneğini teşkil etmiştir. Anahtar kişi görüşmeleri kapsamında, değerli deneyimlerini bizlerle paylaşan, araştırmanın XIV Sunuş planlanmasına ve sorukağıdının geliştirilmesine önemli katkılar yapan uluslararası kuruluş ve sivil toplum kuruluşu temsilcilerinin her birine ayrı ayrı teşekkür ederim. Kendine özgü çok sayıda zorluk içeren bu araştırmada ekip başı ve görüşmeci olarak görev alan tüm saha ekibine; araştırmamıza katılarak zamanlarını bize ayıran, dünyalarını bizimle paylaşan tüm cevaplayıcılara teşekkür ediyorum. Rektörümüz Prof. Dr. A. Haluk ÖZEN’e çalışmanın her aşamasında vermiş olduğu destekten dolayı şükranlarımı sunarım. Araştırma alanında artık bir marka haline gelmiş olan Nüfus Etütleri Enstitüsü’nün tüm akademik ve idari personeline, Enstitü Müdürümüz Prof. Dr. A. Banu Ergöçmen’e, projede kilit uzman olarak yer alan Prof. Dr. İsmet KOÇ’a teşekkürlerimi sunarım.