dc.contributor.advisor | Çobanoğlu, Özkul | |
dc.contributor.author | Turan, Berna | |
dc.date.accessioned | 2019-08-27T11:26:57Z | |
dc.date.issued | 2019 | |
dc.date.submitted | 2019-06-25 | |
dc.identifier.uri | http://hdl.handle.net/11655/8753 | |
dc.description.abstract | Coal was found by Uzun Mehmet from Kestaneci village of Eregli county in Zonguldak
basin in 1829. This exploration constitutes the history of coal management in Turkey.
After this exploration, Zonguldak, with its coal reserve and management of these
reserves, has witnessed many stages of the history.
Zonguldak features coal miner folklore and a culture that has developed around this
folklore. Here, this culture also forms the work folklore. Because coal mines are below
the earth for meters and dark and since they can only be lightened by flashlights or with
the light of the helmet of the miners, these places are important for these memorates to
develop. These memorates are made up of various narratives about the creature which is
called owner of the pit. Apparently, the memorates that have been told had influence on
the creation and continuity of the cults that miners performed as a kind of precaution.
Besides, memorates provide miners to take precaution in terms of job security. These
safety measures can be evaluated as a part of opened or closed function of the
memorate.
Today, many workers who work in the mine state that the things told and cults are
superstitious and the people who say that they have seen the proprietor which is called
owner of the pit might have hallucinated because of physiological reasons like
insomnia. We observed in our study that workers don’t believe in the things that have
been told or they don’t want to talk about them again in order not to live these events all
over. The memorates that we compiled in our fieldwork about the mines of Zonguldak
Vicinage which is the capital of labour, form the content of this article. | tr_TR |
dc.description.tableofcontents | KABUL VE ONAY i
BİLDİRİM ii
YAYIMLAMA VE FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI BEYANI iii
ETİK BEYAN iv
TEŞEKKÜR v
ÖZET vi
ABSTRACT vii
İÇİNDEKİLER viii
TABLOLAR DİZİNİ xii
KISALTMALAR DİZİNİ xiii
GİRİŞ 1
1. BÖLÜM ZONGULDAK KÖMÜR HAVZASININ TARİHİ 9
1.1. Kömür Üretimiyle İşletmecilik Döneminin Başlaması 13
1.1.1. Hazine-i Hassa Yönetimi Dönemi 13
1.1.2. Geçici İngiliz Yönetimi 14
1.1.3. İngiliz Kömür Kumpanyası Dönemi 14
1.1.4. Yorgaki Zafiropulos Kumpanyası İşletmeciliği (1859- 1860) 14
1.1.5. İkinci İngiliz Kumpanyası İşletmeciliği (1860-1861) 14
1.1.6. Padişah Hazinesinin Üçüncü Defa İdaresi (1861-1865) 15
1.2. Bahriye Nezareti Dönemi (Tersane-i Amire) (1864- 1908) 15
1.2.1. Gürcü Kumpanyası (1885) 16
1.2.2. Karamanyan Kumpanyası 16
1.2.3. Hallaçyan Kumpanyası (1882) 16
1.2.4. Ereğli Şirket-i Osmaniyesi (1896) 16
1.2.5. Sarıcalar Şirketi (1900) 17
1.2.6. Rombaki Kumpanyası 17
1.2.7. Boyacıoğlu Ocağı (1912) 17
1.2.8. Birinci Mükellefiyet 17
12
1.3. Meşrutiyet Devri, Ι. Dünya Savaşı ve Mütareke Dönemi (Havza-i Fahmiye
İdaresi) (1908- 1920) 18
1.3.1. Ziraat, Ticaret ve Orman Nezareti Dönemi 18
1.3.2. Birinci Dünya Savaşı Dönemi 18
1.3.3. Bu Dönemde Havzada Görülen Yabancı Sermayeler 19
1.3.4. Havza'nın Milli Mücadeleye Katkısı 20
1.4. CUMHURİYET DÖNEMİNDE ZONGULDAK 21
1.4.1. Korumacı Dönem (Himayeci Dönem) (1920-1925) 21
1.4.2. İşletmecilik Dönemi (Havzanın Millileştirilme Çabaları) (1936-1940) 25
1.4.3. Kömür Havzasında Devletçilik Dönemi (1940-1957) 26
1.4.4. Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu (1957-1984) 28
1.4.4.1. Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK) Dönemi (1984- ) 29
1.4.4.1.1. Armutçuk Taşkömürü İşletme Müessesesi 29
1.4.4.1.2. Kozlu Taşkömürü İşletme Müessesesi 30
1.4.4.1.3. Üzülmez Taşkömürü İşletme Müessesesi 30
1.4.4.1.4. Karadon Taşkömürü İşletme Müessesesi 30
1.4.4.1.5. Amasra Taşkömürü İşletme Müessesesi 30
1.4.4.2. İkinci Dünya Savaşı ve İkinci Mükellefiyet 31
2. BÖLÜM ZONGULDAK HAVZASI MADEN FOLKLORU 33
2.1. Meslek Folkloru 33
2.1.1. Taşkömürü Madenciliği 34
2.1.2. Taşkömürü Madencisinin İş Ahlakı 36
2.1.3. Taşkömürü Madencilerinin Psikolojik Olarak Güçlü Olmaları 36
2.1.4. Taşkömürü Madencisinin Önceliği 37
2.2. Taşkömürü Madenciliğinde Mesleki Hiyerarşi 38
2.3. Taşkömürü Madencisinin Günlük İşine Nasıl Başladığı 49
2.4. Madencilik ve Sözlü İletişim 51
2.5. Taşkömürü Madenciliğinde Hayvanlar 53
2.7. Madenciler Günü 55
2.8. Taşkömürü Madencisinin Dili 56
2.9. Madencilik Terimleri 58
2.10. Madencilik Etrafında Gelişen Anlatılar 67
2.10.1. Şakalar 68
13
2.10.1.1. Farelerle yapılan şakalar 70
2.10.1.2. Madencinin yemeğini alarak yapılan şakalar 70
2.10.1.3. Çalışmamak için yapılan şakalar 71
2.10.1.4. Ocakta iş başındayken yapılan şakalar 71
2.10.1.5. Korkutmak için yapılan şakalar 72
2.10.1.6. Uyuyanlara yapılan şakalar 74
2.10.1.7. Yeni gelenlere yapılan ilk gün şakaları 74
2.10.1.8. Şakaya şakayla karşılık verme 76
2.10.1.9. Şaka yapmayı planlarken şakalananlar 76
2.10.2. Kaza Anlatıları 77
2.10.2.1. Tanık olunan ölümlü kaza anıları 78
2.10.2.2. Kişilerin grizu ve göçükte kendilerinin geçirdiği kazalar 84
2.10.2.3. Kişilerin kendi başından geçen kazalar 88
2.10.3. İlk İş Günü Anıları 91
2.10.4. Unutulmayan Anılar 92
2.11.Madencilikte Unvanlar, Lakaplar 94
3. BÖLÜM MADEN FOLKLORUNDA MEMORATLAR 96
3.1. Memorat Derlenirken Bağlamın Etkisi 96
3.2. Memorat 103
3.3. Memorat Anlatımı-İcrası 105
3.4. Memoratların Oluşum Süreçleri ve Çeşitleri 109
3.4.1. Maden Folklorunda Eğitim Seviyesi ve Teknolojinin Memorat Oluşumuna
Etkisi 110
3.4.2. Meslek Folklorunda Cinsiyetin Memorat Oluşumunda Etkisi 112
3.4.3. Memorat İcrasında İnanmayanların Tutumunun Memorat Oluşumuna Etkisi
113
3. 5. Memoratların Yapısı 113
3.6. Memoratların İşlevleri 115
3.7. Sözlü Anlatım Türleri ve Memorat Karşılaştırması 118
3.7.1. Mit ve Mit- Memorat 118
3.7.2. Destan ve Destan- Memorat 119
3.7.3. Efsane ve Efsane- Memorat 119
3.7.4. Masal ve Masal- Memorat 120
14
3.7.5. Menkıbe ve Menkıbe- Memorat 120
3.8. Taşkömürü Madenciliği Etrafında Oluşan Halk İnançları 122
3.9. Taşkömürü Maden Folklorunda Tabiatüstü Varlık Olarak Ocak Sahibi 124
3.10. Temalarına Göre Memoratlar 127
3.10.1. Uykuda ve Uyku ile Uyanıklık Arasında Yaşanan Memoratlar 127
3.10.2. Yalnızlık Halinde Yaşanan Memoratlar 129
3.10.3. Mekana Bağlı Memoratlar 132
3.10.4. İşe Gitmeden Önce, İş Anıda veya İşten Dönüşte Yaşanan Memoratlar 134
3.10.5. Kaza Anında Yaşanan Memoratlar 137
3.10.6. Yazılı Kaynaklardan Derlenen Memoratlar 138
3.10.7. Memorata İnanmayanların Anlatıları 139
SONUÇ 142
KAYNAK KİŞİLER 145
KAYNAKÇA 149
EKLER 153 | tr_TR |
dc.language.iso | tur | tr_TR |
dc.publisher | Sosyal Bilimler Enstitüsü | tr_TR |
dc.rights | info:eu-repo/semantics/openAccess | tr_TR |
dc.subject | Taşkömürü | tr_TR |
dc.subject | Memorat | |
dc.subject | Meslek folkoru | |
dc.subject | Zonguldak | |
dc.subject.lcsh | Konu Başlıkları Listesi::Dil ve edebiyat | tr_TR |
dc.title | Zonguldak Havalisinde Maden Folklorunda Memoratlar | tr_TR |
dc.type | info:eu-repo/semantics/masterThesis | tr_TR |
dc.description.ozet | 1829’da Zonguldak'ın Ereğli ilçesinde Kestaneci köyünden Uzun Mehmet tarafından
taşkömürü bulunmuştur. Bulunan taşkömürü rezervlerinin işlenmesiyle Türkiye’de
taşkömürü işletmeciliği başlar. Böylelikle Zonguldak tarihin birçok sahnesine şahit
olmakla birlikte Cumhuriyet'in ilanından sonra kurulan ilk şehir olarak emeğin başkenti
kimliğine sahip olur.
Zonguldak, taşkömürü maden işçisi folklorunu ve bu folklor çevresinde gelişen bir
kültürü barındırır. Bu kültür burada meslek folklorunu da oluşturmaktadır. Çalışmada
meslek folkloru bağlamında alan çalışmasından derlenen bilgiler etrafında ve gözlemler
sonucunda başlıklar oluşturulmuştur. Zonguldak'taki kömür ocakları birçok memoratın
oluşmasında etkilidir. Bu memoratlar işçilerin ocak sahibi dedikleri olağanüstü varlıkla
ilgili çeşitli anlatılardan ibarettir. Görülen odur ki, işçilerin bir tür önlem olarak yerine
getirdikleri inançların oluşmasında ve devam etmesinde anlatılan memoratlar etkili
olmuştur. Ayrıca memoratlar iş güvenliği açısından da işçilerin önlem almasını
sağlamaktadır. Bu güvenlik önlemleri memoratın açık ve kapalı işlevleri bağlamında
değerlendirilebilir.
Bugün madende çalışan işçilerin birçoğu bu anlatıların ve inançların batıl olduğunu;
ocak sahibi denilen olağanüstü iyeyi gördüklerini söyleyenlere ise de gören kişinin
uykusuz olması gibi fizyolojik sebeplerden ötürü halüsinasyon görmüş olabileceğini
ifade etmektedir. Memorat anlatımında kaynak kişiler çoğu zaman ya bu anlatılanlara
inanılmadığı için anlatmak istemediklerini ya da dillendirip tekrar bu olayları yaşamak
istemedikleri için anlatmak istemediklerini ifade etmişlerdir. Emeğin başkenti olan
Zonguldak ve havalisinin taşkömürü ocaklarıyla ilgili saha çalışmamızda derlediğimiz
memoratlar ve meslek folkloru bağlamında derlenen anlatılar ve diğer başlıklar bu
çalışmanın içeriğini oluşturmaktadır. | tr_TR |
dc.contributor.department | Türk Halkbilimi | tr_TR |
dc.embargo.terms | Acik erisim | tr_TR |
dc.embargo.lift | - | |
dc.identifier.ORCID | https://orcid.org/0000-0003-3223-367X | tr_TR |