Özet
AHMADZADEH, Solmaz. Hatice Nakiyye Hanım Lugât-i Fârisiyye. Master’s Thesis,
Ankara, 2018.
The dictionaries which exhibit vocabulary of a language, represent cultural heritages
giving important information about structure and functioning of that language. The
dictionary which emerge as the most significant sources in terms of learning and teaching
a language, have vital importance in terms of setting the ground for scientific researches.
Persian, as a language of literature, has always influenced Turkish culture and civilization
throughout the history. Especially during Ottoman era when Persian received lots of
attention, it is observed that many dictionaries in poetry and prose form, had been
authored for teaching Persian. While those dictionaries in poetry form were used for
teaching primary school students, those dictionaries in prose form were works which
satisfied the language learning requirements of the people of all ages. Consequently,
many Persian-Turkish dictionaries have been authored in the field of classical Turkish
literature.
In this present paper, I have studied Lugât-i Fârisiyye (Persian Dictionary) authored in
prose form by the poetess, Hatice Nakiyye Hanım, who was one of the most significant
women of 19th Century, full of wisdom. Lugât-i Fârisiyye (Persian Dictionary) is one of
the most significant Persian-Turkish dictionaries of the era. The dictionary which is kept
at Beyazıt State Library under the name of Lugât-i Fârisiyye (No 22556, 1310) is the only
published work of Nakiyye Hanım. On the account of this dictionary which was dedicated
to Sultan Abdülhamit Han, Nakiyye Hanım, a History and Persian Teacher, was decorated
with a silver medal.
The poetess, in her work, gave Turkish counterparts of Persian words in various fields
under 41 topics.In her work, the authoress employed 41 different headings as per various
topics ranging from spiritual and mundane issues to names of sultans and related royal
names, from names of various foods to valuable gems. There are Turkish counterparts of
2153 Persian words in the dictionary.
In introduction part of present paper, I have discussed the concept of dictionary, briefly
elaborated on the history of lexicography and mentioned about Persian-Turkish
dictionaries in prose form. In the first part of the paper I narrated life and works of Hatice
Nakiyye Hanım and in the second part, I made some explanations about transliteration
system and writing script employed in determining the text and gave main text of the
dictionary in Persian-Turkish. There is a facsimile version of Lugât-i Fârisiyye at the end
of the paper.
Künye
Akalın, Ş. H. (2010). Sözcük bilimi ve sözlükçülük. Türk Dili, c.VIII, 164-169.
Akalın, Ş. H.,Toparlı, R., Argunşah, M., Demir, N., Gözaydın, N., Özyetgin, M., …
Tekeli, S. (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK.
Akyüz, Y. (2002). Türkiyede çağdaş anlamda öğretmenlik mesleğinin doğuşu. Türkler
ansiklopedisi, (c.15, s. 22-23). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
Altun, H. (2015). İlk Farsça-Türkçe sözlüklerden Sıhâhu’l-Acem: karşılaştırmalı
inceleme ve kelime dizini (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Fatih Sultan
Mehmet Vakıf Üniversitesi, İstanbul.
Amîd, H. (1952). Ferheng-i Amîd. Tahran: Emir Kebir Yayınları.
Arslan, M. (Yay. haz.). (2002). Şeref Hanım Dîvânı. İstanbul: İstanbul Kitabevi.
Aydın, M. (2001). Hatice Nakiye Hanım. Edebiyatımızda kadın şair ve yazarlar
sözlüğü.İstanbul: Alesta Yayınları.
Bingöl, Z. (2006). Sözlük ve sözlükçülük üzerine bir araştırma. Akademik Bakış Dergisi,
9(1), 196-206.
Bursalı M. T. (2000). Osmanlı Müellifleri I-III ve Ahmed Remzi Akyürek Miftahü’l-Kütüb
ve Esâmî-i Müellifîn Fihristi. Ankara: Bizim Büro Basımevi Yayınları.
Dehhudâ, A. E. (1993). Lugatnâme-i Dehhudâ. Tahran: Dehhudâ Kurumu.
Devellioğlu, F. (2001). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lugat. Ankara: Aydın Kitabevi.
İlhan, N. (2009). Sözlük hazırlama ilkeleri, çeşitleri ve özellikleri. TurkishStudies, 4(4),
534-554.
Kanar, M. (2008). Farsça Türkçe Sözlük. İstanbul: Say Yayınları.
Kanter, B. (Yay. haz.). (2010). Osmanlı basın hayatında kadın yazarlar. Tercüman-ı
Ahvâl’in 150. Yılında İstanbul’da Fikir gazeteciliği sempozyumu. İstanbul: Emirler
Matbaası.
Kartın, C. (Yay. haz.). (2008). Hatice Nakiyye Hanım. Sicill-i Osmanî zeyli son devir
osmanlı meşhurları ansiklopedisi, (c. 12, s. 10-11). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve
Tarih Yüksek Kurum Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Kılıçlıoğlu, S. (1963). Meydan Larousse: Büyük lugat ve ansiklopedi. (c.9, s. 202-205).
İstanbul: Meydan Gazetecilik ve Neşriyat.
Kurnaz, C., Tatçı, M. (Yay. haz.). (2001). Divânşairlerinin muhtasar biyografileri:Tuhfei
Nâilî. Ankara: Bizim Büro Yayınları.
Kurt, S. K. (2011). Osmanlı Devletinde kadın eğitimi harem’den mektebe. İzmir: Yitik
Hazine Yayınları.
Kutlar, Oğuz, F. S. (2014). Hadîce Nakiyye Hanım. TEİS. Erişim Adresi:
http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=6251
.
Küçük, S. (2002). Yenileşme dönemi kültür ve sanatına katkıda bulunan Mevlevîler ve
Mevlevî dergâhlarında güzel sanatlar. Türkler ansiklopedisi, (c.15, s. 545-548).
Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
Mehmed S. (1311). Sicill-i Osmânî. İstanbul: Matbaa-i Âmire.
Münzevî, A. (1931). Fihrist-i Nushahâ-yıHattî-i Fârsî. Kum: Kitaphane-i Bozorg-i
Hazret-i Ayetullâh’ul-UzmâMar‘aşî-i Necefî.
Nakiye, H. (1310). Lugât-i Fârisiyye. İstanbul: Mekteb-i Sanayi Matbaası.
Okutan, G. (2005). Nakiye Hanım. Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi, (c. 6, s.
506-507). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
Ölmez, M. (1994). Uygulamalı dilbilim açısından Türkçenin görünümü.Türk dillerinin
sözlükleri ve Türk sözlükçülüğü, 90. Ankara: Dil Derneği Yayınları.
Öz, Y. (2010). Tarih boyunca Türkçe-Farsça sözlükler. Ankara: TDK.
Özcan, H. (Yay. haz.). (2000). İbnü’l-EmînMahmud Kemâl İnal,Bursalı Mehmet Tahir’in
Osmanlı Müellifleri. Son Asır Türk Şairleri. c. III. Ankara:AKM Yayınları.
Parlatır, İ. (1977). Nakiye Hanım, Hatîce. Türk ansiklopedisi, (c. 25, s. 87). Ankara: MEB
Yayınları.
Riyahî, M. E. (1995). Osmanlı topraklarında Fars dili ve edebiyatı (M. Kanar, Çev.).
İstanbul: İnsan Yayınları.
Sami, Ş. (1987). Kamûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları.
Şahin, Ö. (2016). Ahmed Hayati-yi Elbistanî’nin Şerh-i Tuhfe-i Vehbi adlı eseri; Şerhü
Tuhfeti’l-Manzumeti’d-Düriyye fi-Lugâti’l-Fârisiyyeve’d-Deriyye: İnceleme tenkitli
metin-sözlük tıpkıbasım (Yayımlanmamış doktora tezi). Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
Şentürk, D. (2010). 19. Yüzyıl şairlerinden Hatice Nakiye Hanım’ın
Divânı’nıntranskripsiyonlu metni ve incelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).
İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
Tulum, M. (2011). 17. Yüzyıl Türkçesi ve söz varlığı. Ankara: TDK.
Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. (1998). (c.6, s. 504-505). Ankara: Dergah Yayınları.
Uraz, M. (1941). Resimli kadın şair ve muharrirlerimiz. İstanbul: Tefeyyüz Kitabevi.
Yavuzarslan, P. (2009). Osmanlı dönemi Türk sözlükçülüğü. Ankara: Tiydem Yayıncılık.