| dc.contributor.advisor | Gül, Bülent | |
| dc.contributor.advisor | Taşlıova, Muammer Mete | |
| dc.contributor.advisor | Ağca, Ferruh | |
| dc.contributor.author | Ulutan, Emine Mediha | |
| dc.date.accessioned | 2017-07-07T12:16:13Z | |
| dc.date.available | 2017-07-07T12:16:13Z | |
| dc.date.issued | 2017 | |
| dc.date.submitted | 2017-06-05 | |
| dc.identifier.citation | MLA | tr_TR |
| dc.identifier.uri | http://hdl.handle.net/11655/3674 | |
| dc.description.abstract | ABSTRACT
ULUTAN, Emine Mediha. Common Motifs in Hungarian Folktales and Legends and Pre-Islamic Turkish Epics. Master’s thesis, Ankara, 2017.
In this study, Legends in early Hungarian chronicles such as Sihirli Geyik (Magical Deer), Tuğrul Kuşu (Tugrul Bird), early Hungarian tales, Pre-Islamic Turkish epics and oral literature texts compared and with this way common motifs were determined. It is known that to establish a link with the Hungarian descents that accepted Turcology as the second national discipline, Turkish languages and cultures are searched. Our aim is to analyze Turkish legends and folktales that might have archaic features and the world of thoughts, belief, mythology in the motifs of these legends and tales in which Hungarian people reckon their own archaic heroism epics with Turkish studies – Turkish perspective.
Key Words: Old Hungarian Folktales, Turkish epics, legends, motive. | tr_TR |
| dc.description.tableofcontents | İÇİNDEKİLER
KABUL VE ONAY i
BİLDİRİM ii
YAYIMLAMA VE FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI BEYANI iii
ETİK BEYAN iv
ÖZET v
ABSTRACT vi
İÇİNDEKİLER vii
GİRİŞ 1
1. BÖLÜM: MACARLARIN ESKİ İNANIŞLARI VE MİTOLOJİLERİ 6
2.BÖLÜM: İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK DESTANLARI VE HRİSTİYANLIK
ÖNCESİ MACAR EFSANELERİ VE ESKİ MACAR MASALLARI 18
2.1. İslamiyet Öncesi Türk Destanları ve Ortak Motifleri 18
2.2. Hristiyanlık Öncesi Macar Efsaneleri ve Eski Macar Masallarının Macar Halkbilim Araştırmalarındaki Yeri ve Önemi 21
2.3. Macar Halk Masallarının Genel Özellikleri ve Masal Anlatıcıları 29
2.4. Macaristan’da Halk Edebiyatı Araştırmaları 38
3. BÖLÜM: MOTİFLER 57
3.1. Yapı Kurbanı Motifi 57
3.1.1. Macarlarda Yapı Kurbanı İzleri 57
3.1.2. Türklerde Yapı Kurbanı İzleri 63
3.1.3. Macar Halk Edebiyatından Örnekler 69
3.1.3.1. Kőmivés Kelemenné Baladı (Duvar Ustası Kelemen’in Karısı
Şarkısı) 69
3.1.3.2. “Kőművés Kelemen’in Karısı” Masalı 72
3.1.4. Türk Halklarının Edebiyatından Örnekler 73
3.1.4.1. “Kazan Şehrinin Kuruluşuna Dair Efsane” (Kazány város épitése= épitőáldozat egy arza-mordvin balladás énekben) 73
3.1.4.2. “Yeni Kazan’ın İmar Edilmesi” Efsanesi 75
3.1.4.3. “Yeni Kazan Şehrinin Kurulması” Efsanesi 76
3.1.4.4. XVIII. yüzyıldan Kalma Bir Yapı Kurbanı Hatırası (Az épitőáldozat emléke a XVIII.századból) 77
3.1.4.5. Bosna “Mayevitsa Kalesi” Efsanesi 78
3.1.4.6. Boşnak “Süt Köprüsü” Efsanesi 78
3.1.4.7. Gagauz “Köprünün İnşası Sırasında Gömülen İnsan Kurban” 79
3.1.4.8. Bir Gagauz Şarkısı 79
3.1.4.9. Kıbrıs “Hamarat Gadın ve Naletli Köprü” Masalı 80
3.2. Kılavuz Hayvan Motifi 80
3.2.1. Macarlarda Kılavuz Hayvan 80
3.2.2. Türklerde Kılavuz Hayvan 84
3.2.3. Macar Halk Edebiyatından Örnekler 90
3.2.3.1. Sihirli Geyik Masalı (Csodaszarvas) 90
3.2.3.2. Üngürüs (Macar) Tarihi (Üngürüszök története) 93
3.2.3.3. Hunor ve Magor Efsanesi (Hunor és Magor legendája) 94
3.2.3.4. Hunor ve Mogor’un Tarihi (Hunor és Mogor története) 95
3.2.3.5. Hunların Sarmat Toprağına Girişi 96
3.2.4. Türk Halklarından Örnekler 96
3.2.4.1. Bizanslı Tarihçi Jordanes’in Hun Efsanesi 96
3.2.4.2. Oğuz Kağan Destanı’nda “Karluk” Boylarının Türeyişi 97
3.2.4.3. Geyik Kovalayan Avcılar Masalı (Özet) 97
3.2.4.4. Çuvaş “Salamalik” Koşması 98
3.2.4.5. Başkurt “Geyne Nesli” Efsanesi 98
3.2.4.6. Başkurt “Tolbuyzar” Efsanesi 98
3.2.4.7. Başkurt “Eyne ile Geyne” Efsanesi 99
3.2.4.8. Cürced Akını ve “Kanglı” Türk Boylarının Türeyişi (Oğuz Destanı) 99
3.2.4.9. Başkurtların Kama Nehri Kıyısına Yerleşmesi 99
3.2.4.10. Altay Kumanlarının Mahvoluşu 100
3.2.4.11. İki Kırgız Kardeşin Mucizevî Kurtuluşu 100
3.3. Tuğrul Kuşu Totemistik Ata ve Ongon Hayvan Motifi 101
3.3.1. Macarlarda Totemistik Ata ve Tuğrul Kuşu 101
3.3.2. Türklerde Totemistik Ata ve Kuş, Rüya ve Devlet 105
3.3.3. Macar Halk Edebiyatından Örnek 114
3.3.3.1. “Emese’nin Rüyası” – “Tuğrul Efsanesi” (Emese Alma / Turul Legendája) 114
3.3.4. Türk Halk Edebiyatından Örnekler 114
3.3.4.1. “Doğandan Türeyen Kırgız Kabilesi” Efsanesi 114
3.3.4.2. Yakut (Saha) “Kartaldan Türeme” Efsanesi 115
3.3.4.3. Saha (Yakut) Masalı 115
3.3.4.4. Göktürklerin “Aşine Sülâlesi” Hakkında 115
3.3.4.5. Kuzey Türklerinin “Ak-Köbök Destanı” 115
3.3.4.6. Kırgız “Geyik Ana” Efsanesi 116
3.3.4.7. Kırgız “Geyik Ana Efsanesi”nin Varyantı 116
3.3.4.8. Geyik Ana Efsanesi 116
3.4. Kuğu Motifi 117
3.4.1. Macarlarda Kuğu 117
3.4.2. Türklerde Kuğu 118
3.4.3. Macar Halk Edebiyatından Örnekler 122
3.4.3.1. Ermiş Anna Gölü Efsanesi (Szent Anna Tava Legendája) 122
3.4.3.2. “Kuğu Bahadır” Masalı (Hattyú vitéz) 126
3.4.4. Türk Halklarından Örnekler 129
3.4.4.1. Kırgız “Kara Kanatlı Üç Kuğu” Masalı 129
3.4.4.2. Doğubeyazıt – Ağrı “Kırk Kuğu” Efsanesi 131
3.4.4.3. Buryat “Kuğu” Efsanesi 131
3.4.4.4. Altay “Koyon Cayık” Efsanesi 131
3.4.4.5. Başkurt “Akkoşatkan Dağ” Efsanesi 132
3.4.4.6. Başkurt “Yurmatı Kabilesi” Efsanesi 132
3.4.4.7. Kazakların “Kazak Hakkında” Efsanesi 132
3.4.4.8. Çuvaş “Alp Kuğusunu Aramaya Gider” Hikâyesi (Özet) 133
3.4.4.9. Irk Bitig’den “Kuğu” Falı 133
3.4.4.10. Manas Destanı 133
3.4.4.11. Kaçinler – Ök Ağzından “Han Mergen ve Ay Mergen” 133
3.4.4.12. Altay “Han Püdey” Masalı 134
3.5. At Motifi 134
3.5.1. Macar Sözlü Edebiyatında At 134
3.5.2. Türk Sözlü Edebiyatında At 138
3.5.3. Türk Destanları ve Masallarında Kahraman ve Macar Masal Kahramanı 141
3.5.4. Türk ve Macar Halk Edebiyatında Kahramanın Yardımcıları 142
3.5.5. Türk ve Macar Halk Edebiyatındaki Yedi Arşın Sakallı Cüce 144
3.5.6. Yedi Arşın Sakallı Cüce İçin Türk Halk Edebiyatından Örnekler 146
3.5.6.1. Kırgız “çocuk ve Sihirbaz” Masalı (Özet) 146
3.5.6.2. Kırım “Zülbüer Kız” Masalı (Özet) 148
3.5.6.3. Kırım “Ayı Kulak” Masalı 148
3.5.7. Macar Halk Edebiyatından Örnek 149
3.5.7.1. “Beyaz Atın Oğlu” Masalı (Fehérlófia) 149
3.5.8. Türk Halklarından Örnekler 153
3.5.8.1. Saha (Yakut) Türklerinin “Hamur Bahadır” Masalı (Özet) (Beyaz Atın Oğlu benzeri) 153
3.5.8.2. Kırgız “Kuluke, Turuke, Bereke” Masalı (Beyaz Atın Oğlu masalının benzeri) 155
3.5.8.3. Baraba Türklerinin “Jestey Möngkö” Masalı (Özet) 156
3.5.8.4. Sarı Uygur “Ağaç – Taş – At Oğlu Kardeşler” Masalı (Özet) (Beyaz Atın Oğlu masalının benzeri) 158
3.5.8.5. Başkurt “İnsanın Tarpanı” Efsanesi 161
3.5.8.6. Başkurt “Baştay Soyu” Efsanesi 161
3.6. Yel Cadısı – Yel Begen – Yel Büken ve Yel Motifi 162
3.6.1. Macarlarda Yel ve Yel Büken 162
3.6.2. Türklerde Yel ve Yel Begen 165
3.6.3. Macar Halk Edebiyatından Örnek 171
3.6.3.1. “Yelbüken Kalamona” Masalı (Szélkötő Kalamona) 171
3.6.4. Türk Halklarından Örnekler 181
3.6.4.1. Kazan Tatarlarının “Ak Kurt” Masalı (Özet) (Yelbüken Kalamona benzeri) 181
3.6.4.2. Tatar “Yel” Efsanesi 183
3.6.4.3. Tatar “Yel Nereden Çıkar, Niçin Çeşitli Şekillerde Eser”
Efsanesi 184
3.6.4.4. Kırgız “Isık Göl” Efsanesi 184
3.6.4.5. Altay “Celbegen” Efsanesi 184
3.6.4.6. Saha (Yakut) “Yaşlı Bıt-Bıt” Masalı (Özet) 185
3.6.4.7. Saha (Yakut) “Tulaayah Uol” Masalı (Özet) 186
3.6.4.8. Saha (Yakut) “Kuobah Kuturuga” Masalı (Özet) 187
3.6.4.9. Kırgız Destanı “Er Töştük” 188
3.7. Ejderha ve Yılan Motifi 188
3.7.1. Macarlarda Ejderha ve Yılan 188
3.7.2. Türk Halklarında Ejderha ve Yılan 191
3.7.3. Macar Halk Edebiyatından Örnekler 194
3.7.3.1. “Demir Latzi” Masalı (Vas Laci) 194
3.7.3.2. “Küçük Sarı Yılan” Masalı (Sargá kicsi kigyó) 199
3.7.4. Türk Halklarından Örnekler 202
3.7.4.1. Altay “Han Püdey” Masalı 202
3.7.4.2. Teleüt “Ay Han” Masalı 202
3.7.4.3. Lebed Tatarları “Lebedin Kıyılarında” 203
3.7.4.4. Kırım Tatarlarının “Fukara Oduncu ve Acayip Tılsım” Masalı 203
3.7.4.5. Başkurt “Yılan Höyregen Yer” Efsanesi 204
3.7.4.6. “Cılan Baba” Destanı 205
3.8. Büyücü ve Bakır – Demir Burunlu Cadı Motifi 205
3.8.1. Macarlarda Büyücü ve Demir Burunlu Cadı 205
3.8.2. Türklerde Büyücü ve Bakır Burunlu Cadı 207
3.8.3. Macar Halk Edebiyatından Örnek 212
3.8.3.1. Demir Burunlu Cadı Masalı (Vásorrú bába) 212
3.8.4. Türk Halk Edebiyatından Örnekler 214
3.8.4.1. Kırgız “Söz Dinlemez Kız Kardeşler” Masalı (Özet) 214
3.8.4.2. Altay “Tektebey Mergen” Masalı 215
3.8.4.3. Teleüt “Ay Han” Masalı 215
3.8.4.4. Maaday – Kara Destanı 215
3.9. Atilla (Türkler ve Macarlar İçin Ortak Ata) 216
3.9.1. Atilla ve Macarlar 216
3.9.2. Macarlarda ve Türklerde Kılıç / Ok-Yay Kültü 224
3.9.3. Macar Halk Edebiyatından Örnekler 227
3.9.3.1. Tanrının Kılıcı Söylencesi (Az Isten Kardja) 227
3.9.3.2. Atilla’nın Toprağı Efsanesi (Atilla földje) 229
3.9.3.3. “Ordu Yolu” ya da “Saman Yolu” Efsanesi (Hadak Útja) 234
3.9.4. Macarlarda ve Türklerde Samanyolu Tasavvuru 238
3.9.5. Türk Halklarında Samanyolu Tasavvuruna Dair Örnekler 241
3.9.5.1. Çuvaş “Ulıp Destanı” 241
3.9.5.2. Başkurt “Koş Yulı” ya da “Samanyolu” Efsanesi 241
3.9.5.3. Teleüt “Yıldıza Dönen Oğlan” Efsanesi 241
3.9.5.4. Telengit “Yıldıza Dönen Avcı ve Geyikler” Efsanesi 242
3.9.5.5. Şor Türklerinin “Kan Ergek Yıldızı” Efsanesi 242
3.9.5.6. “Lehel’in Borusu” Efsanesi (Lehel Kürtje) 242
3.10. Alp Karakuş Motifi 244
3.10.1. Macarlarda Alp Karakuş 244
3.10.2. Türklerde Alp Karakuş 245
3.10.3. Macar Halk Edebiyatından Örnek 247
3.10.3.1. “Pastırma Hisarı” Masalı (Szalonnavár) 247
3.10.4. Türk Halk Edebiyatından Örnekler 250
3.10.4.1. Başkurtların “Simurg Kuşu” Hakkında 250
3.10.4.2. Altaylıların “Kögütey Destanı” (Özet) 250
3.10.4.3. Kırgız “En Küçük Çocuk” Masalı (Özet) 250
3.10.4.4. Kırgız “Kocakarının Yedi Oğlu” Masalı (Özet) 252
3.10.4.5. Kazak “Hanşentey” Masalı (Özet) 253
3.10.4.6. Kırgız “Kölenin Oğlu ve Zımırık Kuşu” Masalı (Özet) 257
3.10.4.7. Gagauz “Ayı Kulaklı” Masalı (Özet) 259
3.11. Şaman Motifi 262
3.11.1. Macarlarda Şaman 262
3.11.2. Türklerde Şaman 268
3.11.3. Macar Halk Edebiyatından Örnekler 271
3.11.3.1. “Şaman Yanko” Masalı (A táltos Jankó) 271
3.11.3.2. “Şaman Kadın” Efsanesi (A táltos asszony) 275
3.11.3.3. “Şaman Keçi” Masalı (A táltos kecske) 276
3.11.4. Türk Halk Edebiyatından Örnekler 280
3.11.4.1. Saha “Üçügey Ücüyen” Masalı (Özet) 280
3.11.4.2. Saha “Üç Gün Ağaca Bağlı Kalan Şaman” Metni 282
3.11.4.3.Saha “Et Parçalarından Takıları Olan Şaman Kıkıllaan” Masalı (Özet) 282
3.11.4.4. Altay “Torko – Çaçak” Masalı (Özet) 283
3.12. Göğe Eren Ağaç Motifi 285
3.12.1. Macar İnanış ve Masallarında Ağaç 285
3.12.2. Türk inanış ve Destanlarında Ağaç 290
3.12.3. Macar Halk Edebiyatından Örnek 294
3.12.3.1. “Göğe Eren Ağaç” Masalı (Az égigérő fa) 294
3.12.4. Türk Halk Edebiyatından Örnekler 307
3.12.4.1. Kayın Ağacından Doğan Uygur Atalarını Anlatan Uygur Türeyiş Efsanesi 307
3.12.4.2. Oğuz Kağan Destanının Reşideddin Nüshasında Kıpçak Beyin Dünyaya Gelişi Rivayeti 307
3.12.4.3. Proto – Türk veya Mitolojik Sayılabilecek Bir Örnek 308
3.12.4.4. Saha (Yakut) “Er Sogotox” Destanı 308
3.12.4.5. Radloff Tarafından Derlenmiş Olan Altay Yaratılış Destanı 308
3.12.4.6. Yakut (Saha) “Hayat Ağacı” Metni 309
3.12.4.7. “Er Töştük” Masalı 309
3.12.4.8. Altay “Ay – Mangus” Masalı 309
3.12.4.9. Yakut (Saha) Olonhosunda Ağaç Tasviri 310
SONUÇ 311
KAYNAKÇA 316
Ek 1. Etik Kurul İzni Muafiyeti Formu 328
Ek 2. Orijinallik Raporu 329
Ek 3 Turnitin Benzerlik İndeksi 330 | tr_TR |
| dc.language.iso | tur | tr_TR |
| dc.publisher | Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü | tr_TR |
| dc.rights | info:eu-repo/semantics/restrictedAccess | tr_TR |
| dc.subject | eski macar masalları | tr_TR |
| dc.subject | Türk destanları | |
| dc.subject | köken efsaneleri | |
| dc.subject | motif | |
| dc.title | Macar Halk Masalları ve Söylenceleri İle İslamiyet Öncesi Türk Destanlarındaki Ortak Motifler | tr_TR |
| dc.type | info:eu-repo/semantics/masterThesis | tr_TR |
| dc.description.ozet | ÖZET
ULUTAN, Emine Mediha. Macar Halk Masalları ve Söylenceleri ile İslamiyet Öncesi Türk Destanlarındaki Ortak Motifler, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2017.
Bu çalışmada, ilk Macar kroniklerinde yer alan Sihirli Geyik, Tuğrul Kuşu gibi söylenceleri ve eski Macar masalları ile İslamiyet öncesi Türk destanları ve sözlü edebiyat metinleri karşılaştırılarak ortak motifler tespit edilmiştir. Türkolojiyi ikinci milli bilim dalı ilan eden Macarların kökenleriyle bağ kurabilmek amacıyla Türk halklarının dillerini ve kültürlerini araştırdıkları bilinmektedir. Bizim amacımız arkaik sayılabilecek özellikler taşıyan Türk destan ve halk edebiyatı metinleriyle Macarların kendi arkaik kahramanlık epikleri addettikleri bu söylence ve masalların motiflerindeki düşünce dünyasını, inanışları, mitolojiyi Türkiyat – Türk bakışıyla incelemektir.
Anahtar Sözcükler: Eski Macar Masalları, Türk Destanları, Köken Efsaneleri, Motif. | tr_TR |
| dc.contributor.department | Türkiyat Araştırmaları | tr_TR |
| dc.contributor.authorID | 10154764 | tr_TR |
