| dc.description.abstract | Cultural heritage; is the combination of intangible and tangible products originated fromsociety’s knowledge and experiences which are adapted to next generations in variousways of preservation. While outputs of folklore, traditions and knowledge etc. constituteintangible sides of cultural heritage; achievements of building, monument, book andartworks constitute tangible sides of cultural heritage. Gathering, editing, preserving andmaking accessible and useful those achievements are amongst the major functions ofcultural organizations like library, archive and museums. | tr_TR |
| dc.description.ozet | Kültürel miras; toplumların bilgi ve deneyimleri sonucunda oluşan ve çeşitli yollarla
korunarak sonraki nesillere aktarılan fiziksel ya da soyut ürünlerdir. Folklor, gelenekler,
bilgi, vb. ürünler kültürel mirasın soyut yönünü; bina, anıt, kitap, sanat çalışmaları gibi
eserler ise somut yönünü oluşturmaktadır. Bu eserleri toplamak, düzenlemek, korumak,
erişilebilir ve kullanılabilir olmasını sağlamak, kütüphane, arşiv ve müze gibi kültürel
örgütlerin temel işlevleri arasında yer alır. 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren hızla
gelişen teknolojilerin etkisiyle iç içe geçen bu örgütler, “kültürel bellek kurumları”
kavramı altında bir arada anılmaya başlamışlardır. Bilgiye zaman, donanım, mekân, ücret
gibi sınırlamalardan bağımsız erişim, çağın bu kurumlar için gerektirdiği hizmet
anlayışının en temel karakteristikleri arasında yerini almıştır. Bu anlayışın
gerçekleştirilmesi, kültürel bellek kurumlarının dijital kapılarını aralamaları ve web
ortamında görünürlüklerini artırmaları ile olanaklı hale gelmektedir. Anılan koşullar,
kültürel bellek kurumları için açık erişimin sunduğu çözümsel yaklaşımları ön plana
çıkarmaktadır.
Dijital kültürel miras ürünlerine engelsiz erişimle ilgili süreci içeren açık erişim, kültürel
bellek kurumlarının bilgi erişim işlevlerini günün gereklerine uygun bir biçimde
gerçekleştirmelerinin yanı sıra başka pek çok açıdan yarar sağlayıcıdır. Tarihi hakkında
bilinçli, kültürü evrensel değerlerle beslenen ve zenginleşen bir toplum yapısının
oluşumuna katkı sağlamak söz konusu yararın toplumsal boyutuna verilebilecek örnekler
arasındadır. Kültürel mirasa açık erişim, esinlenme/ilham alma gibi dürtülerin
gelişmesinde teşvik edici bir rol üstlenerek yenilikçi ve yaratıcı girişimlerin önünü açar.
Bu durum bireysel ya da tüzel kazançların ötesinde ulusal ekonominin gelişmesine de
destek olabilir. Açık erişim, kültürel bellek kurumlarının webde keşfedilebilirliğini
artırırken, yenilikçi uygulamalarda öncü olduklarının da göstergeleri arasında yer alır.
Bu çalışmada öncelikle, Türkiye’de dijitalleştirme uygulamalarında bulunan kamuya bağlı
bazı kültürel bellek kurumlarında açık erişim uygulamalarına yönelik mevcut durum ve
vi
eğilimi ortaya koymak amacıyla bir araştırma yapılmıştır. Araştırma verilerinin elde
edilmesinde kullanılan anket, belirlenen kamuya bağlı kültürel bellek kurumlarında, açık
erişim sürecini yönetmesi beklenen kimselere ya da karar verici konumda bulunan
yetkililere uygulanmıştır. Elde edilen veriler üzerinde herhangi bir istatistiksel test
yapılmamakla birlikte, frekans dağılım tablolarına dayalı bulguların bazı araştırma
hipotezlerini destekleyici nitelikte olduğu saptanmıştır. Çalışma kapsamında ayrıca,
örnekleme alınan kurumlar çerçevesinde açık erişim arşivlerinin kayıtlı olduğu uluslararası
kütükler taranmış, kültürel bellek kurumlarının büyük çoğunluğunun irdelenen kütüklerde
yer almadığı tespit edilmiştir. Bir başka inceleme dijital kayıtların uluslararası standartlara
uyumlu olup olmadığını belirlemek amacıyla örnekleme alınan kurumların web siteleri
üzerinde yapılmıştır. Buna göre dijitalleştirilen kültürel miras ürünlerinin standartlardan
oldukça uzak ve son derece yetersiz öğelerle tanımlandıkları, uzun uğraşlar gerektiren
üyelik ve ücret ödeme süreçlerinden sonra erişilebilir oldukları sonucuna ulaşılmıştır.
Sonraki aşamada, Türkiye’de dijitalleştirilen kültürel mirasa açık erişim sağlanmasıyla
ilgili sürecin ideal işleyişine yönelik bir öneri niteliği taşıyan “Dijitalleştirilen kültürel
mirasa açık erişim kavramsal modeli”ne yer verilmiştir. Kültürel miras ürünlerinin
dijitalleştirme aşaması ve erişim süreçleri üzerine odaklanılarak hazırlanan modelin
kamuya bağlı kültürel bellek kurumlarında açık erişimle ilgili gereksinim duyulan rehber
görevini gerçekleştirmesi ve toplumun ortak hafızası sayılan kültürel mirasa erişim
engellerinin ortadan kaldırılmasına katkı sağlaması beklenmektedir. | |
