Türkiye’de Afganistan Uyruklu Uluslararası Koruma Başvurusu ve Statüsü Sahipleri Üzerine Analiz: Türkiye’ye Geliş Sebepleri, Türkiye’de Kalışları, Gelecek Planları ve Amaçları

Abstract

Uzun bir süre boyunca Dünya’da en çok mülteciye kaynaklık eden ülkeler sıralamasında ilk sırada yer alan Afganistan, her ne kadar şu anda Suriye’nin ardından ikinci sırada yer alsa da halen dünyadaki 2.7 milyon mülteci Afganistan uyrukludur. Türkiye özellikle 1990’lı yıllardan itibaren giderek artan bir şekilde Afganistan uyruklu kişilere ev sahipliği yapmaktadır. İki binli yıllardan itibaren Türkiye’de Afganistan uyruklu uluslararası koruma başvuru sahiplerinin sayısında ciddi bir artış yaşanmıştır. Afganistan coğrafyası halen çatışmalı bir bölge olmaya devam etmekte, iç karışıklıklar, politik ve ekonomik istikrarsızlık süre gelmektedir. Afganistan, küresel barış indeksi değerlerine göre yapılan sıralamada halen son sıralardadır. Uluslararası koruma arayışında olan Afganistan uyruklu göçmenlerin yoğun olarak bulunduğu ülkelerden birisi olan İran’da bu kişilerin karşılaştıkları politik ve ekonomik sorunlar nedeniyle İran’da bulunan ve sayıları üç milyona yaklaşan Afganistan uyruklu göçmenlerin İran’a sınır komşusu olan Türkiye’ye yönelebilecekleri değerlendirilmektedir. Bu iki husus birlikte ele alındığında Afganistan uyruklu göçmenlerin Türkiye’den uluslararası koruma talep etme eğiliminin giderek artabileceği öngörülmektedir. Bu gelişmeleri ve konu ile ilgili kapsamlı bir çalışma ve araştırma bulunmamasını dikkate alan T.C. İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Genel Müdürlüğü (GİGM), Uluslararası koruma arayışında olan Afganistan uyruklu göçmenlere ilişkin yol haritasını ve politika önceliklerini belirlemek amacıyla, “Türkiye’de Afganistan Uyruklu Uluslararası Koruma Başvurusu ve Statüsü Sahipleri Üzerine Analiz: Türkiye’ye Geliş Sebepleri, Türkiye’de Kalışları, Gelecek Planları ve Amaçları” başlıklı bir proje geliştirmiş ve projenin yürütülmesinin sorumluluğunu da Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü (HÜNEE) üstlenmiştir. Proje kapsamında üç aşamalı bir çalışma yürütülmüştür. İlk aşamada uluslararası koruma kapsamındaki Afganistan uyruklu göçmenlere dair Sunuş Sunuş xv yasal mevzuatın incelenmesini, literatür taramasını ve mevcut verinin analizini kapsayan bir “Mevcut Durum Analizi Raporu” hazırlanmıştır. İkinci aşamada Türkiye’de uluslararası koruma alanında çalışan, faaliyet yürüten kamu kurumlarının yöneticileriyle, uluslararası kuruluşların, sivil toplum kuruluşlarının temsilcileriyle ve konu ile ilgili olarak çalışan akademisyenlerle kapsamlı görüşmeler yapılmış ve deşifre edilen görüşme metinlerinin analizi neticesinde “Anahtar Kişi Görüşmeleri Raporu” hazırlanmıştır. Anahtar kişi görüşmeleri hem niceliksel araştırma ile toplanamayacak konularda bilgi toplanmasını sağlamış, hem de niceliksel araştırmada kullanılacak olan sorukağıdının geliştirilmesini kolaylaştırmıştır. Çalışmanın üçüncü aşamasında, hanehalkı ve kişi sorukağıtları aracılığı ile uluslararası koruma kapsamındaki Afganistan uyruklu göçmenlerle yüz yüze görüşmeler yapılmıştır. Araştırmanın sorukağıtları Türkçe ve Farsça olarak hazırlanmış, görüşmeler anadili Farsça veya Peştuca olan görüşmeciler tarafından yapılmıştır. Saha çalışmasında görev alacak personel 5 tam gün sınıf içi ve uygulamalı eğitim almışlardır. Araştırma, beş demografik bölgenin her birinden en az bir il olacak şekilde Denizli, İçel, Karaman, Samsun, Van ve Ağrı illerinde gerçekleştirilmiştir. Bu görüşmeler neticesinde hanehalkı sorukağıdı aracılığı ile 434 hane ve bu hanelerde yaşayan 1992 hanehalkı üyesinin sosyo-demografik özelliklerine dair bilgi toplanmıştır. Kişi sorukağıdı aracılığı ile ise 18-59 yaşları arasındaki 778 kişi için kapsamlı bilgiler toplanmıştır. Saha çalışması, 21 Nisan-2 Mayıs 2015 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın gerçekleştirilmesi ve bu yayının hazırlanması projenin yararlanıcı kurumu olan T.C. İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Genel Müdürlüğü’nün sağladığı finansal destek sayesinde mümkün olmuştur. Göç İdaresi Genel Müdürlüğü’nün finansal desteğin yanı sıra örneklem seçimi, saha araştırması organizasyonu ve bu kitabın hazırlanmasının her aşamasında çok önemli katkıları olmuştur. Böylesine önemli bir proje önerisini geliştirerek önemli bir vizyon ortaya koyan ve projenin her aşamasında desteklerini esirgemeyen Göç İdaresi Genel Müdürü Atilla Toros’a, Göç Politika ve Projeleri Dairesi başkanı Abdullah AYAZ’a, Proje İzleme Ekibinin tüm üyelerine teşekkürlerimi sunarım. Bu çalışma, üniversite, kamu, uluslararası kuruluşlar ve sivil toplum kuruluşları işbirliğinin güzel bir örneğini teşkil etmiştir. Anahtar kişi görüşmeleri kapsamında, değerli deneyimlerini bizlerle paylaşan, araştırmanın xvi Sunuş planlanmasına ve sorukağıdının geliştirilmesine önemli katkılar yapan uluslararası kuruluş ve sivil toplum kuruluşu temsilcilerinin her birine teker teker teşekkür ederim. Kendine özgü çok sayıda zorluk içeren bu araştırmada ekip başı ve görüşmeci olarak görev alan tüm saha ekibini; araştırmamıza katılarak zamanlarını bize ayıran, dünyalarını bizimle paylaşan tüm cevaplayıcıları minnetle anmak isterim. Üniversitemiz yönetici ve idarecilerine çalışmanın her aşamasında vermiş olduğu destekten dolayı şükranlarımı sunarım. Araştırma alanında saygın bir yeri olan Nüfus Etütleri Enstitüsü’nün tüm akademik/idari persoleline, Müdürümüz Prof. Dr. A. Banu Ergöçmen’e ve projede kilit uzman olarak yer alan Prof. Dr. İsmet KOÇ’a teşekkürlerimi sunarım.