| dc.contributor.advisor | Pekak, Mustafa Sacit | |
| dc.contributor.author | Gür, Durmuş | |
| dc.date.accessioned | 2019-07-17T07:07:17Z | |
| dc.date.issued | 2019 | |
| dc.date.submitted | 2019-06-13 | |
| dc.identifier.citation | Gür, Durmuş. (2019). Kuzeybatı Karadeniz'de Bizans Dönemi Dini Eserler, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara. | tr_TR |
| dc.identifier.uri | http://hdl.handle.net/11655/7890 | |
| dc.description.abstract | GÜR, Durmuş. Religious Works of Art in the Byzantine Era in Northwest Black Sea, PhD.
Hacettepe Üniversitesi, Ankara, 2019.
In history, the border of the Northwestern Black Sea Region has changed between Pontos,
Bithynia, and Paphlagonia many times. This region, which besides transmits the settlements
areas in the south to the black sea in the north, provides the transportation between Central
Black Sea and Istanbul (Konukçu, 1988: 213).
In the early Byzantine period, the region was divided as Honorius (west part) and Paphlagonia
(east part). Paphlagonia in the east of Honarias was bordered with Galatia in the south, Pontus
in the east, Black Sea in the north. The theme of Paphlagonia includes some parts of
Kastamonu, Sinop, Çankırı and Karabük (all), Çorum, Bolu and Zonguldak (Cramer, 1832: 216-
241). The northwestern Black Sea road network with east-west extension connects Honorias and
Paphlagonia to each other and in other settlements during the Early Byzantine period (French,
2012: 18-20, Map. 5.1-5.1.1, Drakoulis, 2012: 90).
In the Northwest Black Sea; Zonguldak, Alaplı Göktepe (Kilisecik) Church (AGKMK), Kdz.
Ereğli Orhan Gazi Mosque (OGC), Rock Carved Structures in Kdz. Ereğli Akheron Valley
(KEKOY I-IV), Filyos Church A (TAKAY) in Zonguldak Çaycuma, Fatih Mosque (FC),
Church Mosque (KM), East Tower Church (DBK), Boztepe Castle Church (AAMK) (Phase I
and II), Amasra Big Island (Rabbit Island) Greek cross church in square (ABAMKYHPK) in
Amasra and the Monastery at the south of Boztepe Castle AKYKN) are the subject of doctoral
thesis study2.
Keywords
Northwest Black Sea, Herakleia Pontike, Karadeniz Ereğlisi, Filyos, Amasra, Church, Religious
Buildings. | tr_TR |
| dc.description.tableofcontents | İÇİNDEKİLER
KABUL VE ONAY ...................................................................................................................... i
YAYIMLAMA VE FİKRİ MÜLKİYET HAKLARI BEYANI .............................................. ii
ETİK BEYAN............................................................................................................................. iii
TEŞEKKÜR (ADAMA) ............................................................................................................ ıv
ÖZET .......................................................................................................................................... v
ABSTRACT ................................................................................................................................ vi
İÇİNDEKİLER ......................................................................................................................... vii
KISALTMALAR DİZİNİ ....................................................................................................... xıv
HARİTALAR DİZİNİ ............................................................................................................ xvii
ÇİZİMLER DİZİNİ ............................................................................................................... xviii
RESİMLER DİZİNİ ............................................................................................................ xxxiii
TABLOLAR DİZİNİ .................................................................................................................. li
ÖNSÖZ ...................................................................................................................................... lii
GİRİŞ ........................................................................................................................................... 1
1.BÖLÜM: KUZEYBATI KARADENİZ’DEKİ BİZANS DÖNEMİ DİNİ ESERLER ...... 7
1.1. KARADENİZ EREĞLİSİ ............................................................................................ 10
1.1.1. Kentin Adı ............................................................................................................... 10
1.1.2. Coğrafi Konumu, İklim Özellikleri Ve Fiziki Yapısı ............................................. 13
1.1.2.1.Coğrafi Konum ................................................................................................. 9
1.1.2.2.İklim Özellikleri .............................................................................................. 15
1.1.2.3.Fiziki Yapısı .................................................................................................... 16
1.1.3.Tarihçe ..................................................................................................................... 17
1.1.3.1.Bizans Öncesi .................................................................................................. 17
1.1.3.2.Bizans Dönemi ................................................................................................ 25
1.1.3.3.Bizans Dönemi Sonrası ................................................................................... 36
1.1.4. Bizans Dönemi Hıristiyanlık ................................................................................... 42
1.1.5. Dini Yapılar ............................................................................................................ 58
1.1.5.1.Orhan Gazi Camii (OGC) ................................................................................ 58
1.1.5.1.1.Yeri ve Durumu ...................................................................................... 58
1.1.5.1.2.Tarihlendirilmesi ..................................................................................... 58
viii
1.1.5.1.3.Mimari Tanıtım ....................................................................................... 86
1.1.5.1.4.Osmanlı Dönemi Sonrası ...................................................................... 104
1.1.5.1.5.Malmzeme ve Teknik ............................................................................ 108
1.1.5.1.6.Süsleme ................................................................................................. 109
1.1.5.1.7.Yazıt ve Mimari Plastik ........................................................................ 109
1.1.5.1.8.Orhan Gazi Camii (OGC), Yazıt ve Mimari Plastik Eserlerin
Değerlendirilmesi .................................................................................. 149
1.1.5.1.9.Orhan Gazi Camii (OGC), Restitüsyon Önerileri ................................. 172
1.1.5.1.10.Orhan Gazi Camii (OGC), Günümüzdeki Durumu ve Restorasyon
Önerisi .................................................................................................... 185
1.1.5.2.kayaya Oyma Yapılar(KEKOY I-IV) ............................................................ 193
1.1.5.2.1. Kayaya Oyma Yapı I (KEKOY I) ........................................................ 197
1.1.5.2.1.1.Yeri ve Durumu ............................................................................ 197
1.1.5.2.1.2.Tarihlendirilmesi ........................................................................... 198
1.1.5.2.1.3.Mimari Tanıtım ............................................................................. 201
1.1.5.2.1.4.Süsleme ......................................................................................... 207
1.1.5.2.2. Kayaya Oyma Yapı II (KEKOY II) ..................................................... 212
1.1.5.2.2.1.Yeri ve Durumu ............................................................................ 212
1.1.5.2.2.2.Tarihlendirilmesi ........................................................................... 212
1.1.5.2.2.3.Mimari Tanıtım ............................................................................. 212
1.1.5.2.2.4.Süsleme ......................................................................................... 217
1.1.5.2.3. Kayaya Oyma Yapı III-IV (KEKOY III-IV) ....................................... 218
1.1.5.2.3.1.Yeri ve Durumu ............................................................................ 218
1.1.5.2.3.2.Tarihlendirilmesi ........................................................................... 219
1.1.5.2.3.3.Mimari Tanıtım ............................................................................. 219
1.1.5.2.3.4.Süsleme ......................................................................................... 221
1.1.5.2.4. Kayaya Oyma Yapılar (KEKOY I-IV), Mimari Plastik Eserler .......... 222
1.1.5.2.5. Kayaya Oyma Yapılar (Kekoy I-Iv), Değerlendirme ......................... 239
1.2.ALAPLI ........................................................................................................................ 242
1.2.1. dini Yapılar ........................................................................................................... 242
1.2.1.1.Göktepe (Kilisecik) Kilise (AGKMK) ........................................................... 242
1.2.1.1.1.Yeri ve Durumu ............................................................................... 242
1.2.1.1.2.Tarihlendirilmesi .............................................................................. 245
1.2.1.1.3.Mimari Tanıtım ................................................................................ 251
ix
1.2.1.1.4.Malzeme ve Teknik .......................................................................... 253
1.2.1.1.5.Süsleme ............................................................................................ 255
1.2.1.1.6.Göktepe (Kilisecik) Kilise (AGKMK), Değerlendirme ................... 255
1.2.1.1.7.Göktepe (Kilisecik) Kilise (AGKMK), Restitüsyon Önerileri ......... 262
1.3.ÇAYCUMA FİLYOS-TIOS ........................................................................................ 269
1.3.1. Kentin Adı ............................................................................................................. 269
1.3.2. Coğrafi Konumu, İklim Özellikleri ve Fiziki Yapısı ............................................ 271
1.3.2.1.Coğrafi Konumu ............................................................................................ 271
1.3.2.2.İklim Özellikleri ............................................................................................. 271
1.3.2.3.Fiziki Yapısı ................................................................................................... 271
1.3.3.Tarihçe ................................................................................................................... 273
1.3.4.Bizans Dönemi Hıristiyanlık .................................................................................. 279
1.3.5.Dini Yapılar ........................................................................................................... 281
1.3.5.1.Kilise A Yapısı ve Manastır Yapıları (TAKAY) ........................................... 281
1.3.5.1.1.Yeri ve Durumu .................................................................................... 281
1.3.5.1.2.Tarihlendirilmesi ................................................................................... 281
1.3.5.1.3.Mimari Tanıtım ..................................................................................... 288
1.3.5.1.4.Malzeme ve Teknik ............................................................................... 299
1.3.5.1.5.Süsleme ve Duvar Resimleri ............................................................. 303
1.3.5.1.6.Mimari Plastik .................................................................................. 306
1.3.5.1.7.Kilise A Yapısı ve Manastır Yapıları (TAKAY), Değerlendirme . 307
1.3.5.1.8.Kilise A Yapısı ve Manastır Yapıları (TAKAY),
Restitüsyon Önerileri ......................................................................... 319
1.3.5.1.9.Kilise A Yapısı ve Manastır Yapıları (TAKAY),
Günümüzdeki Durumu ve Restorasyon Önerisi ................................. 329
1.4.AMASRA ...................................................................................................................... 331
1.4.1.Kentin Adı .............................................................................................................. 331
1.4.2.Coğrafi Konumu, İklim Özellikleri Ve Fiziki Yapısı ............................................ 332
1.4.2. Coğrafi Konumu .............................................................................................. 332
1.4.2. İklim Özellikleri ............................................................................................... 333
1.4.2. Fiziki Yapısı ..................................................................................................... 333
1.4.3.Tarihçe ................................................................................................................... 334
1.4.3.1.Bizans Öncesi ................................................................................................. 334
1.4.3.2.Bizans Dönemi ............................................................................................... 335
x
1.4.3.3.Bizans Dönemi Sonrası .................................................................................. 341
1.4.4.Bizans Dönemi Hıristiyanlık .................................................................................. 343
1.4.5.Dini Yapılar ............................................................................................................ 356
1.4.5.1.Fatih Cami (FC) ............................................................................................. 382
1.4.5.1.1.Yeri ve Durumu ..................................................................................... 382
1.4.5.1.2.Kilisenin Adı .......................................................................................... 393
1.4.5.1.3.Tarihlendirilmesi .................................................................................... 384
1.4.5.1.4.Mimari Tanıtım ...................................................................................... 391
1.4.5.1.5.Malzeme ve Teknik ................................................................................ 408
1.4.5.1.6.Süsleme ve Duvar Resimleri .................................................................. 409
1.4.5.1.7.Mimari Plastik (Katalog) ....................................................................... 416
1.4.5.1.8.Fatih Cami (FC), Restitüsyon Önerileri ................................................. 428
1.4.5.1.9.Fatih Camii (FC), Günümüzdeki Durumu ve Restorasyon Önerisi ...... 447
1.4.5.2.Kilise Mescidi (KM) ...................................................................................... 452
1.4.5.2.1.Yeri ve Durumu ..................................................................................... 452
1.4.5.2.2.Kilisenin Adı .......................................................................................... 452
1.4.5.2.3.Tarihlendirilmesi .................................................................................... 453
1.4.5.2.4.Mimari Tanıtım ...................................................................................... 457
1.4.5.2.5.Malzeme ve Teknik ................................................................................ 476
1.4.5.2.6.Süsleme ve Duvar Resimleri .................................................................. 481
1.4.5.2.7.Mimari Plastik ve Duvar Resimleri (Kataog) ........................................ 487
1.4.5.2.8.Kilise Mescidi (KM), Restitüsyon Önerileri .......................................... 510
1.4.5.2.9.Kilise Mescidi (KM), Günümüzdeki Durumu ve Restorasyon Ön. ...... 517
1.4.5.3.Doğu Burç Kilise (DBK) ............................................................................... 521
1.4.5.3.1.Yeri ve Durumu ..................................................................................... 521
1.4.5.3.2.Kilisenin Adı .......................................................................................... 521
1.4.5.3.3.Tarihlendirilmesi .................................................................................... 521
1.4.5.3.4.Mimari Tanıtım ...................................................................................... 522
1.4.5.3.5.Malzeme ve Teknik ................................................................................ 531
1.4.5.3.6.Süsleme ve Duvar Resimleri .................................................................. 533
1.4.5.3.7.Doğu Burç Kilisesi (DBK), Restitüsyon Önerileri................................. 536
1.4.5.3.8.Doğu Burç Kilisesi (DBK), Günümüzdeki Durumu ve
Restorasyon Önerisi ............................................................................. 542
1.4.5.4.Ağlayan Ağaç Mevki Kilise (AAMK) (I. ve II. Evreler) ............................... 545
1.4.5.4.1.Yeri ve Durumu ..................................................................................... 545
xi
1.4.5.4.2.Kilisenin Adı .......................................................................................... 546
1.4.5.4.3.Tarihlendirilmesi .................................................................................... 546
1.4.5.4.4.Mimari Tanıtım ...................................................................................... 547
1.4.5.4.5.Malzeme ve Teknik ................................................................................ 552
1.4.5.4.6.Süsleme .................................................................................................. 553
1.4.5.4.7.Mezarlar ................................................................................................. 554
1.4.5.4.8.Ağlayan Ağaç Mevki Kilise (AAMK), Restitüsyon Önerileri .............. 558
1.4.5.4.9. Ağlayan Ağaç Mevki Kilise (AAMK), Günümüzdeki Durumu ve
Restorasyon Önerisi ............................................................................. 563
1.4.5.5. Fatih Cami (FC), Kilise Mescidi (KM), Doğu Burç Kilise
(Dbk) ve Ağlayan Ağaç Mevki Kilise (Aamk), Karşılaştırma ve
Değerlendirme ...................................................................................... 566
1.4.5.6.Büyükada Manastırı Kapalı Yunan Haçı Planlı Kilise (ABAMKYHPK) .... 592
1.4.5.6.1.Yeri ve Durumu ..................................................................................... 592
1.4.5.6.2.Kilisenin Adı .......................................................................................... 593
1.4.5.6.3.Tarihlendirilmesi .................................................................................... 594
1.4.5.6.4.Mimari Tanıtım ...................................................................................... 596
1.4.5.6.5.Malzeme ve Teknik ................................................................................ 605
1.4.5.6.6.Süsleme .................................................................................................. 606
1.4.5.7.Büyükada Abamkyhpk’nın Güneyindeki Manastır Yapıları (ABAMY) ...... 609
1.4.5.7.1.Yeri ve Durumu ..................................................................................... 609
1.4.5.7.2.Adı .......................................................................................................... 610
1.4.5.7.3.Tarihlendirilmesi .................................................................................... 611
1.4.5.7.4.Mimari Tanıtım ...................................................................................... 614
1.4.5.7.5.Malzeme ve Teknik ................................................................................ 617
1.4.5.7.6.Büyükada Manastırı (ABAMKYHPK ve ABAMY),
Değerlendirme ....................................................................................... 620
1.4.5.7.7.Büyükada Manastırı Kapalı Yunan Haçı Planlı Kilise
(ABAMKYHPK), Restitüsyon Önerileri .............................................. 631
1.4.5.7.8.Büyükada Manastır Yapılar ve Kapalı Yunan Haçı Planlı Kilise
(ABAMKYHPK ve ABAMY), Günümüzdeki Durumu ve Restorasyon
Önerisi ................................................................................................... 642
2.BÖLÜM:DEĞERLENDİRME VE SONUÇ ..................................................................... 646
2.1.BİZANS DÖNEMİ İBADET ALANLARI VE DİNİ YAPILAR ............................. 646
xii
2.2.MANASTIRLAR VE KİLİSELER ............................................................................ 656
2.2.1.Dini Yapıların Özgün İsimleri ve Kime İthaf Edildiği .......................................... 660
2.2.2.Dini Yapıların Mimari Özellikleri ......................................................................... 665
2.2.2.1.Plan ................................................................................................................ 667
2.2.2.2.Narteks ........................................................................................................... 673
2.2.2.3.Cepheler ......................................................................................................... 680
2.2.2.4.Parekklesion, Mezar Yapıları (Şapel) ve Vaftizhaneler (?) ........................... 684
2.2.2.5.Kapılar ............................................................................................................ 692
2.2.2.6.Naos, Narteks ve Atrium Zemin Döşemeleri ................................................. 693
2.2.2.7.Örtü Sistemleri ............................................................................................... 696
2.2.2.8.Malzeme ve Teknik ........................................................................................ 698
2.2.2.9.Duvar Resimleri ............................................................................................. 707
2.3.KARADENİZ EREĞLİ MÜZESİ İLE AMASRA ARKEOLOJİ MÜZESİ’NDE
BULUNAN BİZANS DÖNEMİ DİNİ MİMARİ PLASTİK ESERLER İLE DİĞER
BAĞIMSIZ ÖRNEKLER ........................................................................................... 716
2.4.OSMANLI DÖNEMİ İLE SONRASI YAPILARIN DEĞİŞİMİ VE GENEL
DURUMLARI .............................................................................................................. 726
2.5.SUALTI ARAŞTIRMALARI ..................................................................................... 727
2.6.SONSÖZ ....................................................................................................................... 731
KAYNAKÇA ........................................................................................................................... 733
EK 1. ORİJİNALLİK RAPORU ........................................................................................... 796
EK 2. ETİK KURUL / KOMİSYON İZNİ YA DA MUAFİYET FORMU ....................... 798
EK 3. SÖZLÜK ....................................................................................................................... 800
EK 4. KARADENİZ EREĞLİ MÜZESİ VE AMASRA ARKEOLOJİ MÜZESİ’NDEKİ
BİZANS DÖNEMİ DİNİ MİMARİ PLASTİK ESERLER ................................................ 808
EK 5. KARADENİZ EREĞLİSİ’NDEKİ BİZANS DÖNEMİ DİĞER ESERLER ......... 896
EK 6. TEK NEFLİ VE ÜÇ NEFLİ KİLİSELER ................................................................. 913
EK 7. KAPALI YUNAN HAÇI PLANI VE ABAMKYHPK’YA BENZER YAPILAR .. 805
EK 8. KİBORİON PLANI VE FC’YE BENER YAPILAR ................................................ 964
EK 9. AMASRA BOZTEPE KALESİ, KARANLIKYER KAPISI, KUTSAL NİŞ
(AKYKN) ................................................................................................................................. 970
xiii
ÖZGEÇMİŞ............................................................................................................................. 979 | tr_TR |
| dc.language.iso | tur | tr_TR |
| dc.publisher | Sosyal Bilimler Enstitüsü | tr_TR |
| dc.rights | info:eu-repo/semantics/openAccess | tr_TR |
| dc.subject | Bizans | tr_TR |
| dc.subject | Karadeniz Ereğlisi | tr_TR |
| dc.subject | Filyos | tr_TR |
| dc.subject | Tios | tr_TR |
| dc.subject | Amasra | tr_TR |
| dc.subject | Kuzeybatı Karadeniz | tr_TR |
| dc.subject.lcsh | Konu Başlıkları Listesi::Sosyal bilimler | tr_TR |
| dc.title | Kuzeybatı Karadeniz'de Bizans Dönemi Dini Eserler | tr_TR |
| dc.type | info:eu-repo/semantics/doctoralThesis | tr_TR |
| dc.description.ozet | GÜR, Durmuş. “Kuzeybatı Karadeniz’de Bizans Dönemi Dini Eserler”, Doktora Tezi, Ankara,
2019.
Kuzeybatı Karadeniz Bölgesi tarihte Pontos, Bithynia ve Paphlagonia arasında birçok defa sınır
değiştirmiştir. Bu bölge güneydeki yerleşim alanlarını kuzeyde Karadeniz’e ulaştırmasının
yanında Orta Karadeniz ve İstanbul arasında ulaşımı sağlamaktadır (Konukçu, 1988: 213).
Erken Bizans döneminde bölgenin batısı Honorius, doğusu ise Paphlagonia olarak ayrılmıştır.
Honorias, batıda Sakarya Nehri ile Bithynia’dan, Bartın Nehri ile doğuda Paphlagonia’dan
ayrılmaktadır. İlk dönemde beş piskoposluk merkezinin görüldüğü Honorias’ta piskoposluk
sayısı artarak (Bolu, Karadeniz Ereğlisi, Konuralp-Üskübü, Filyos, Gerede ve Eskipazar) altı
olmuştur (Bingham, 1840: 100, Feissel, 2006: 139-142). Çalışmada 13. yüzyılın sonuna kadar
önemini koruyan, dini gücünü kaybetmeyen Kuzeybatı Karadeniz’deki Karadeniz Ereğlisi,
Alaplı, Filyos ve Amasra’daki dini eserler incelenmiştir.
Kuzeybatı Karadeniz’de Zonguldak; Alaplı Göktepe’deki (Kilisecik) Kilise (AGKMK),
Karadeniz Ereğlisi; Orhan Gazi Camii (OGC), Karadeniz Ereğlisi Akheron Vadisi’ndeki
Kayaya Oyma Yapılar (KEKOY I-IV), Zonguldak Çaycuma’da Filyos Kilise A Yapısı
(TAKAY), Amasra’da Fatih Camii (FC), Kilise Mescidi (KM), Doğu Burç Kilisesi (DBK),
Boztepe Kalesi Ağlayan Ağaç Mevki Kilise (AAMK) (I. ve II. Evre), Amasra Büyükada
(Tavşanadası) Kapalı Yunan haçı Planlı Kilise (ABAMKYHPK) ve güneyindeki Manastır ile
Boztepe Kalesi Karanlıkyer Kapısı’ndaki Niş (AKYKN) doktora tez çalışmasının konusunu
oluşturmaktadır1.
Anahtar Sözcükler
Kuzeybatı Karadeniz, Herakleia Pontike, Karadeniz Ereğlisi, Tios, Amasra, Kilise, Dini Yapı. | tr_TR |
| dc.contributor.department | Sanat Tarihi | tr_TR |
| dc.embargo.terms | 2 yil | tr_TR |
| dc.embargo.lift | 2021-07-18T07:07:17Z | |
